Viale Castro Pretorio, 105
00185 ROMA
Telefono: +39 06/4989424 +39 06/49210425
Posta Elettronica Certificata (PEC): ic-cu@pec.cultura.gov.it
E-mail del servizio: ic-cu.mol@cultura.gov.it
You are using an outdated browser. Please upgrade your browser to improve your experience.
Misto; fascicoli legati; 1451-1500 data stimata; cc. I + 426;
Identifier
|
CNMD\0000275747
|
Dimensions
|
mm 244 x 153
|
Decoration
|
Decorato
|
Binding
|
Legatura presente
Date: 1701-1800;
|
History of manuscript
|
Date of entry in library: 1797
Transcription/description of historical information: Timbro ovale a inchiostro nero della I.R. Biblioteca di Mantova a c. 1r n.n. Legatura settecentesca in cuoio borchiato e ganci, tipica dei codd. polironiani. Nel tassello, con inchiostro dorato: "PACHOMII COMPILATIO AUTHORITATUM PRO MON(ACIS) IUSTINIS; TRACTATUS DE VIRTUTE ET VITIIS; DE [VERA] RELIG(IONE); DE POENITENTIA, DE DIVINIS IUDICIIS. DIVI AUGUSTINI, DE VERA INNOCE(NTIA); SENECA, DE .IV. VIRT(UTIBUS) IND. HAB. PAG. ET [...]".
Old shelfmarks:
35 (c. 233v della catalogazione sei-settecentesca),
Ms. n. 79 (c. Ir della catalogazione di A. Visconti)
Names linked to external description:
*Abbazia di *San *Benedetto in *Polirone < Mantova >
, provenienza
Gregorio : da#Genova < fl. 1492-1499 >
, copista
|
State of preservation and restoration
|
State of preservation: discreto
|
Observations
|
Il ms. è composto di due unità codicologiche, distinte in origine, e provviste di due diverse numerazioni. A: cart + [cc. 1-4 n.n.] + ff. 1-188 (di cui 181-188 cart.); B: ff. 1-234 (di cui 140-141, 147-234 cart. e di cui le cc. 231v-234 bb., con c. 234, b., incollata alla legatura); numerate in cifre arabe, in inchiostro nero, in alto a dx, da mani diverse ascrivibili entrambe alla II metà del sec. XV (certamente anteriori al 1490). Fascicol. A: 1 bifolio (cc. 1-4 n.n.) + 18 quinterni (a partire dal 13^ quinterno, cc.132, 134, 137, 139 la successione interna al fasc. vede la 2^, la 4^ , la 7^ e la 9^ cart.; il restante membr.) + quaterno (cc. 181-188 cart.) provvisti di parole di richiamo; B: 7 quinterni + 1 otternio + 5 sesterni + 1 setternio + 5 sesterni + 1 setternio finale (gli ultimi 7 cart.) provvisti di parole di richiamo. Scrittura a due coll. con numero di righe variabile; rigatura a penna.
Grafia di ambito umanistico corsivo, tranne ff. 1-37° della II unità codicologica in grafia semigotica, vicina a moduli librari, di diverse mani. (Gregorio da Genova scrive ff. 70v; 167r, A, l. 21-170v; ;178-180; 184v-188r (I unità codicologica); 37rB, l. 21-40v; 198v; 221r (II unità). Filigrana: nelle cc. [1-4 n.n.] e 147 e sgg. (es. f. 175) raffigurante un monte sormontato da un drago simile a Briquet 2719, 2720 (rinvenuta a Mantova, Modena, Ferrara attorno al 1480). Rubriche e iniziali in rosso. Segni paragrafali in rosso in corrispondenza dei capilettera. Note a marg. o al testo di mano di Gregorio da Genova nei ff. 5r; 7r; 37r; 70r; 75; 91r; 107v; 108v; 114; 116r; 143v nella I unità codicologica; ff. 3r; 10v; 45v; 52v; 61r; 208v nella II unità codicologica e di altre mani coeve. Da segnalare la nota in basso, a f. 117r A (I unità codicologica): “De diversis tentationibus et flagellis et correctionibus Domini, vide multa preclara in Collacione Theodori .C. .Xj.° et est in ordine sexta”. Esemplare digitalizzato |
Titles
|
Titolo presente: Incipit libellus collectus ex nonnullis libris et dictis sanctorum ut patet in libro. Breve Prologum vero dicti libri vide infra in prima carta. De statibus mundi. Hic describitur numerus annorum ab horigine mundi usque ad adventum Christi et distinguitur per etates prout ponit in Historia Scolastica. (c. [1r n.n])
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Prima ętas fuit ab Adam usque ad Noe. Secunda a Noe usque ad Abraam (c. [1rA])
expl. (testo): tertio anno ab urbe condita: 752 (c. [1rB])
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo identificato: Sermo in Conversione Sancti Pauli, contra malos clericos
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Agnosite dilectissimi et expavesite consortia eorum qui salutem impediente animarum (c. [4vB])
expl. (testo): in occasione turpis lucri et questum extimant pietatem (c. [4vB])
|
Note to text
|
Extractum
|
Titles
|
Titolo presente: Plurimarum illustrium auctoritatum compillatio pro monachis Iustianis a venerando patre nostro Pachomio commode et laboriosissime aedita. (f. 1r)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (prefazione): Cogitanti mihi immenso oneri inesse viro varia scripturarum posse volumina evolveri ut posteris non mediocri adiuvamento, nonnullos flosculos annotatione dignos ex codicibus sanctorum autenticis selegi (f. 1r)
expl. (prefazione): ut patet in tabula infrascripta in cuius principio posui de vertutibus theologicis et cardinalibus breviter et compendiose quantum potui; consequenter de vitiis capitalibus per tractatus et capitula ut supra (f. 1r)
inc. (testo): De abnegazione sui ipsius. Abnegatio sui et cetera. Qui vult venire post me abneget semetipsum […] Basilius: Abnegatio sui ipsius est totalis peccato rum oblivio et recessus a propriis voluptatibus (f. 1r)
expl. (testo): stultus est enim qui in eo quod primum se extimat ut bona que viderit discere contempnat (f. 117rA)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: Tractatus brevis de tentationibus (f. 117rA)
Titolo identificato: Speculi religiosorum liber tertius
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Circa tentationes primo respondetur quod demones impugnent homines; secundo quod tenetur inimicis Dei sint utiles (f. 117rA)
expl. (testo): et quidquid in presentibus alimentis necessarium est hoc unius diei victus appellatur (f. 120vB)
|
Titles
|
Titolo presente: Tractatus brevis de Timore (f. 120vA)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Qui timet Deum facit bonum et cetera. Eccl. .15. Timor Domini sic diffinitur (f. 120vA)
expl. (testo): discipline finis, sed per illam pervenitur ad finem virtutum (f. 124rA)
|
Titles
|
Titolo presente: De verbis Salomonis et de libro Ecclesiastico (f. 124rA)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Cum dispositione initur bellum et erit salus ubi multa consilia (f. 124rA)
expl. (testo): insaciabilis superbie sine timore Christi Domini (f. 143rA)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De finali iuditio (f. 143vA)
Titolo identificato: Vita Christi
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Finale itaque iuditium quidam sunt antecedentia in pena purgatorii ecclesie suffragia (f. 143vA)
expl. (testo): iucunditatis visionis intellectualis addatur delectatio visionis sensibilis (f. 150rA)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De pena infernali et gloria celesti (f. 150rA)
Note: Ex libro vita Christi, tertia parte, cap. 88 Titolo identificato: Vita Christi
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Finale vero iuditium sequuntur pena inferni et gloria celi. De pena infernali est sciendum quod in damnatis sit diversitas (f. 150rA)
expl. (testo): ruina cuiuslibet chori debet per electos nomine reparari (f. 155rB)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: Notabiliora ex dictis sanctorum patrum. De perfectione monachorum et cetera. Yhesus Maria. (f. 155rB)
Titolo identificato: Diadema monachorum
Note: LXXXI-LXXXV |
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Interrogavit quidam fratrem abbatem Antonium dicens: “Quid custodiens placebo Deo” et respondens dixit (f. 155rB)
expl. (testo): et illic steti usque modo et nunc dimissus sum. Finis Deo gratias (f. 167vB)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De Nativitate Domini [Sermo] (f. 167rA)
Titolo identificato: Legenda Aurea
Note: cap. VI |
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Nativitas Domini nostri Yhesu Christi secundum carnem ut quidam aiunt completis ab Adam .5228. annis (f. 167rA)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De Circuncisione Domini (f. 169vB)
Titolo identificato: Legenda Aurea
|
Incipit/Explicit
|
expl. (testo): preciosa hec clara (f. 185v)
|
Note to text
|
prosegue con richiamo a ff. 184v-185v
|
Titles
|
Titolo identificato: De decem plagis Egipti, carmen
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Prima rubens unda; ranarum plaga secunda (c. [1rB])
expl. (testo): primam necat ultima prolem (c. [1rB])
|
Titles
|
Titolo presente: De quatuor novissimis (f. 171r)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Ex libro quatuor novissimorum Augustinus in libro suarum meditationum. Plus vitanda est sola peccati fetidas feditas [sic] quamquam quelibet immanitas tormentorum (f. 171r)
expl. (testo): ed de creatore concipitur quod utique fiet cum ostendet tibi faciem suam. Amen. Explicit liber Quatuor Novissimorum (f. 177vA)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De adventu Domini (f. 178r)
Titolo identificato: Legenda Aurea
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Adventus Domini celebratur per .IIII.or septimanas (f. 178r)
expl. (testo): nos fortiter accusantes (f. 180v)
|
Titles
|
Titolo presente: De quinque litteris Jesus quid significent. (f. 185vB)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): In hoc nomine Jesus sunt quinque lettera que possunt esse principium sive initia istarum dictionum vide licet iucunditas merentium, ternitas viventium, sanitas languentium (f. 185vB)
expl. (testo): Cum apparuerit similes ei erimus; Ysaie .26. bollatur impius ne videat gloriam Dei (f. 186rB)
|
Note to text
|
Cfr. Bonaventura, De Christi humanitate
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De Epiphania Domini (f. 186rB)
Titolo identificato: Legenda Aurea
|
Observations
|
non sempre rispecchia fedelmente il testo
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Cum devotissimum summum in rebus bonum iusticiam colere et unicuique iura servare et in subiectis non sinere quod potestatis est (f. 188rB)
expl. (testo): non solum cristiani nomen amittetur sed antichristus meretur (f. 188rB)
|
Titles
|
Titolo presente: Tractatus de virtutibus theologicis (f. 1[sic]rA)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): De fide, spe et caritate dicitur ad Corinthios 13, 5 “Nunc manent fides, spes et caritas, tria hec magna autem horum est caritas. His scientia et prophetia militant ut dicit ibi glorioso Augustini et in libro De civitate Dei dicit Augustinus quod propter ista tria in animo hedificanda omnium divinorum librorum machinamenta consurgunt. Tria sunt per maxime nobis necessaria scilicet finis bonitatem cognoscere (f. 1[sic]rA)
expl. (testo): comitantes Christi passionibus gaudete ut in revellacione glorie eius gaudeatis exaltantes. M[ateum] 5 Gaudete et exultate q. m. v. copi est in celis (f. 36vA)
|
Titles
|
Titolo presente: Tractatus de Iusticia (f. 36v)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Dicto superius de prudentia, temperantia et fortitudine dicendum est de iustitia, de qua hoc modo dicetur. Et notandum quod iustitiaquamquam large fiuntur (?) pro bonitate (f. 36v)
expl. (testo): ubi est iusticia scilicet quod redditur cui redditur et per quod (f. 37rA)
|
Titles
|
Titolo presente: De ambicione de qua infra tractatu de superbia a cart. 52. (f. 37rB)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Hic queritur quando ambitio sit peccatum mortale vel veniale. Responditur quod non semper est peccatum mortale (f. 37rB)
expl. (testo): propter quod ambitio semper est petenda (f. 37rB)
|
Titles
|
Titolo presente: In capitulo .68.mo prime partis libri intitolati Vita Christi (f. 37rB)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Sunt enim multi et potissime religiosi qui dignitatem se non appetere simulant, sed cum offeruntur manibus et pedibus promptissimi occurrunt (f. 37rB)
expl. (testo): nunc potius penas peccatis exige dignus quod bene perpetuis adducat iudicis ira. (f. 40vB)
|
Note to text
|
Cfr. Landulphus de Saxonia, Vita Jesu Christi, I, 68
|
Titles
|
Titolo presente: De septem vitiis capitalibus in genere. Capitulum .14 (f. 41r)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Peccatorum mortalium unum est initium, duplex radix, triplex fundamentum, septiforme caput. Unum initium dicimus superbia (f. 41r)
expl. (testo): non volumptatibus addiciendum sed cupiditatibus subtraendum est (f. 109vA)
|
Note to text
|
Cfr. Bonaventura, De coruptela peccati, l. 3, cap. 14
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: Super verbo illo “Venit Johannes, non manducans, non bibens" (c. [1rB])
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): [E]cce lingua pessima, quam tamquam gladius ex utraque parte (c. [1rB])
expl. (testo): pueris laudentibus in foro (c. [1vA])
|
Titles
|
Titolo presente: Tractatus brevis de invidia (f. 109vB)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Invidia secundum Thomam 2^. 2e(secunda, secunde) quaestio 37 et secundum alios ex suo non est peccatum mortale, quia cum invidia (f. 109vB)
expl. (testo): qui intendit tollere maius bonum scilicet amicitiam (f. 116rB)
|
Titles
|
Titolo presente: Tractatus brevis de detractione (f. 116rB)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Detractio est secunda filia invidie. Secundum Gregorium libro .31. Moralium diffinitur autem quod est denigratio aliene fame (f. 116rB)
expl. (testo): non quiescit donec removitur eam sic stultus id est detractor (f. 119vA)
|
Titles
|
Titolo presente: Tractatus brevis de ira (f. 119vB)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Ira secundum theologos est peccatum mortalem quia secumdum Cassiodorum ira est motum (f. 119vB)
expl. (testo): multo magis perfide conservando contra infedeles ut .23. q(uaestio) .8. omni et C. hortatum (f. 135vB)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De luxuria (f. 135v)
Titolo identificato: De coruptela peccati
Note: l. 3, cap. 28 |
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Luxuria ex suo genere est peccatum mortale, quia est contra quod illud (f. 135v)
expl. (testo): stultus complicat manus suas et laborat si ad os duxerit eas (c. 165v)
|
Titles
|
Titolo presente: De tribus votis religionis, scilicet obedientia, castitate et paupertate (c. 165v)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Obedientie transgressionem esse mortale ex illo textio .I. Reg. .15. respondit ubi dicitur “Melior est est enim obedientia quamquam mentire" (c. 165v)
expl. (testo): resignandi ad beneplacitum prelati sive superioris (c. 181vB)
|
Titles
|
Titolo presente: [Tractatus] de penitentia prout habetur in decretis .33. questio .3. Et primo de penitentia, distinctio prima (c. 182v)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Penitentia quid sit? Respondeo secundum Ambrogium penitentia est mala partis [sic] ita [sic] plangere et plangenda non committere (c. 182v)
expl. (testo): semper plenus iniqui tate, semper sine caritate, torquebatur sine fine. Explicit tractatus scilicet de penitentia (c. 198vA)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo identificato: De quatuor virtutibus
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Quatuor virtutum species multorum sapientum sententiis diffinite sunt (c. 199r)
expl. (testo): ergo bone non sunt (c. 208rB)
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: De vera innocentia secundum Sententias Prosperi (c. 208v)
Titolo identificato: Liber Sententiarum
|
Note to text
|
testo mutilo in fine
|
Author
|
Gregorio : da#Genova < fl. 1492-1499 >
, Autore incerto
|
Titles
|
Titolo presente: De praedestinatione (c. 221rA)
|
Note to text
|
excerpta ex diversis auctoribus
|
Titles
|
Titolo presente: De diviniis iuditiis in generali (c. 221v)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Gregorius in Moralibus, libro .16. Deus cogitat cum sit opus, sic omnibus intendit ut singulis adsit, nam si quosdam peccatores deserit eis (c. 221v)
expl. (testo): nunc autem iuditium non damnationis sed discretionis, unde scriptum est: “Iudica me Deus et discerne animam meam" (c. 226vA)
|
Titles
|
Titolo presente: Excerpta ex Summa b. Thomae Aquinatis (c. 1vA)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): [U]trum evagatio mentis in oratione vel officio sit peccato. Respondit Sanctus Thomas 2a, 2e, quaestio 83 quod si quis ex proposito (c. [1vA])
expl. (testo): obligatio non cadit, nisi super actum exteriorem (c. [2rA])
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: Homiliae. In omilia [sic]de quiete mentis (c. 227r)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Quid inquam (?) prodest si in habitatione silentium sit (c. 227r)
expl. (testo): non vacates omnes paginas sanctas (c. 230r)
|
Titles
|
Titolo presente: De regulis iuris libro sexto (c. 2rA)
Titolo identificato: Regulae iuris in .VI. Decretalium Bonifacii VIII
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Beneficium ecclesiasticum non potest licite sine institutione canonica retineri (c. [2rA])
|
Titles
|
Titolo presente: Ista sunt signa evidentissima finis mundi (c. 3rA)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Quando senes erunt sine sensu, iuvenes sine reverentia et disciplina (c. [3rA])
expl. (testo): qui bene consideret hodie reperire (c. [3rA])
|
Titles
|
Titolo identificato: Ractema Petri Damiani episcopi
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Luget, plorat, lamentatur sancta nunc ecclesia (c. [3rA])
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo presente: Libro tertio (c. [3vA])
Titolo identificato: Philosophiae consolatio
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Omnis mortalium cura quam multiplicium studiorum labor exercet (c. [3vA])
expl. (testo): cum in divina condictionem transire non possit (c. [4rB])
|
Author
|
|
Titles
|
Titolo identificato: Ad quendam abbatem
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Vide quomodo te oporteat portare paternam sarcinam si enim sic portas ut me non allevies, sed magis perimas (c. [4vA])
expl. (testo): tua tibi penitentia minuis (c. [4vA])
|
Printed
|
Cfr. Catalogo dei manoscritti polironiani III. Biblioteca comunale di Mantova (mss. 226-381) e codici polironiani in altre biblioteche, a cura di Corrado Corradini, Paolo Golinelli e Giuseppa Z. Zanichelli, con la collaborazione di Raffaella Perini, Susanna Polloni e Gaia Sofia Saiani, Bologna, Pàtron, 2018, CCCVII, 198-203.
|
Project
|
Catalogazione dei manoscritti della Biblioteca comunale Teresiana di Mantova
|
Author of description
|
Anna Balzarini
|
Ultima modifica = last modification
|
Anna Balzarini
|
Type
|
Recupero
|
Date of creation
|
30/10/2018
|
Last modification
|
15/03/2019
|
CNMS
|
CNMS\0000196234
|
Viale Castro Pretorio, 105
00185 ROMA
Telefono: +39 06/4989424 +39 06/49210425
Posta Elettronica Certificata (PEC): ic-cu@pec.cultura.gov.it
E-mail del servizio: ic-cu.mol@cultura.gov.it
Via del Collegio Romano, 27
00186 Roma
Numero Verde: 800 99 11 99
URP: +39 06/6723 2101 - 2022 - 2970
Centralino MIC: +39 06/67231