Viale Castro Pretorio, 105
00185 ROMA
Telefono: +39 06/4989424 +39 06/49210425
Posta Elettronica Certificata (PEC): ic-cu@pec.cultura.gov.it
E-mail del servizio: ic-cu.manus@cultura.gov.it
Stai utilizzando un browser obsoleto. Per favore aggiorna il tuo browser per migliorare la tua esperienza.
Membranaceo, guardie membranacee: fogli di guardia di restauro ; fascicoli legati; 0901-1000 data stimata; cc. I + 197 + I; numerazione recente a matita nell'angolo superiore esterno; altra numerazione antica, a inchiostro bruno, nella stessa sede, parte da f. 8 numerato 1 (incipit del primo testo); bianco f. 197v
Identificatore
|
CNMD\0000190406
|
Dimensioni
|
mm 367 x 245 (f. 20)
|
Fascicolazione
|
1 (6), 2 (9), 3-24 (8), 25 (6)
Al fasc. 2 in sede di restauro è stato congiunto il f. 7, originariamente parte del primo fasc., come attesta la segnatura "I"
|
Segnatura dei fascicoli
|
segnatura dei fascicoli in numeri romani (talora rifilata del tutto o in parte) al centro del margine inferiore verso dell'ultimo foglio: va da I a VII, riprende da I, manca dal fasc. 9 al 12, riappare sul 13 numerato VI, poi scompare
|
Specchio di scrittura
|
19 [297] 51 x 23/11 [164] 47
|
Righe
|
rr. 39/ll. 39
|
Decorazione
|
Decorato
Iniziali: Presenza di iniziali semplici
Note alle iniziali/fregi: Rubricato; scritture distintive
|
Legatura
|
Legatura presente
Datazione: ;
Origine: recente di restauro
|
Storia del manoscritto
|
Trascrizione/descrizione di elementi storici: I ff. 192r-197v seguivano originariamente f. 56v: una nota parzialmente leggibile (sec. XV) apposta in calce a f. 56r segnala che il testo prosegue sull'ultimo fascicolo; la numerazione antica, certo successiva alla nota, numera in sequenza (50-[55]) i ff. 192-197.
Lo scambio epistolare ai f. 164r-v è stato trascritto successivamente (sec. XIII) ed è impaginato su due colonne, diversamente dal testo che lo precede allo stesso f. 164r.
Sul margine superiore di f. 8r: "Iste liber est ecclesie Sancti Petri in Oliveto de Brixia" (sec. XIV-XV); a f. 1r timbro rettangolare: "Dono Spannocchi".
Sul margine superiore di f. 1r :"n. 939", probabile nota di restauro.
Il restauro ha cassato ogni traccia dell'antica segnatura indicata da Solari; l'attuale segnatura è sul cartellino applicato al dorso.
Sul marg. sup. di f. 1r in scrittura corsiva del sec. XV: "Regule Gregorii maioris a c. 164, Regule eclesiastice a c. 176"
Antiche segnature:
112.4.45 (desunta),
P.B. 243 n. 40 (desunta)
Nomi legati alla descrizione esterna:
Spannocchi, Girolamo < sec. 16. >
, possessore
Nomi sul manoscritto o aggiunti:
Spannocchi, citato a (f. 1r, timbro)
*Chiesa di *San *Pietro in *Oliveto < Brescia >
, possessore
Nomi sul manoscritto o aggiunti:
Ecclesia Sancti Petri in Oliveto de Brixia, citato a (f. 8r, sec. XIV-XV)
|
Stato di conservazione e restauro
|
Stato di conservazione: macchie diffuse di umidità interessano prevalentemente i fascicoli esterni; i fogli estremi sono dilavati e quasi illegibili. Vari fogli risarciti (es. ff. 73, 83, 155). Caduto un fascicolo tra f. 183 e f. 184 (fra i fasc. 23 e 24): la caduta è segnalata anche dalla numerazione antica, che salta da 182 a 191
Restauro: Ha subito interventi di restauro;
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Collectio canonum Hibernensis
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Episcopus nomen a Greco ductum, os in us convertens (f. 8r)
|
Osservazioni
|
cfr. Fornasari, Initia canonum, I, nr. 577; Wasserschleben: Irische Kanonensammlung.
Precede, ai ff. 1ra-7v, una "Tabula capitulorum" (testo su due colonne) |
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo presente: De regulis clericorum
Titolo identificato: Sententiae
Note: excerptum; l. II, cap. XLIV |
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Hic igitur lege patrum ac vetus ut a vulgari vita se clusi a mundi voluptatibus esse (f. 191v)
|
Osservazioni
|
cfr. PL 80, 843-844
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo presente: Quales oporteat clericos esse (f. 191v)
Titolo identificato: Homiliae XL in Evangelia
Note: excerptum; hom. 17.18r.34 |
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Clericus ammonendus est quatenus sic vivat ut bonum exemplum (f. 191v)
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Canones
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): In Christi nomine incipit concilium Tolletanum sub Chintiliane principe ab episcopis LX cp. quinque. Incipit gesta sinodalia in Tolletanam urbem apud concilium XLIII episcoporum (f. 196v)
|
Osservazioni
|
excerpta ex Conciliis Toletanis VI et IV
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Nomina XXXVI Romanorum pontificum
|
Osservazioni
|
elenco di 36 papi
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: Decretales
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Compellor a multis tam episcopis quam reliquis servis Dei canonum sententias colligere (f. 57r)
Note: Apre il testo la "salutatio": "Isidorus Mercator servus Christi lectori converso suo et parens in Domino fidei salutem" |
Osservazioni
|
cfr. Hinschius, Decretales pseudo-isidorianae et capitula Angilramni, 17-257, 445-508
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Litterae ad praepositum et capitulum Sancti Petri in Oliveto
|
Osservazioni
|
aggiunta del sec. XIII
|
Autore
|
Nomi sul manoscritto o aggiunti:
beatus papa Gregorius maior, citato a f. 165r
|
Titoli
|
Titolo presente: Regule Definitionum beati papae Gregorii maioris
Titolo identificato: Regesta epistolarum
Note: excerptum: X, 9 |
Incipit/Explicit
|
inc. (prologo): Quod non sit novum in eligendo episcopo populi se vota in duas partes dividere et talis eligatur (f. 165v)
inc. (testo): Nec novum nec reprehensibile est in eligendo episcopo populi se vota in duas partes dividere (f. 165v)
|
Osservazioni
|
cfr. ed. L.H. Hartmann in MGH, Epist. t. II, Berolini 1899
Precede, a f. 165r-v, una "tabula" |
Titoli
|
Titolo presente: Regule ecclesiasticae (f. 177r)
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Excerpta Bobiensia
|
Osservazioni
|
mutilo
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Institutio canonicorum Aquisgranensis
|
Osservazioni
|
cfr. MGH LL III, II/1, 401-421
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo presente: De vita clericorum
Titolo identificato: Epistula ad Oceanum de vita clericorum
Note: excerptum Nomi presenti nei titoli:
Oceanus
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Deprecatus es ut tibi breviter exponerem qualiter clerici victatare debeant (f. 190v)
|
Osservazioni
|
cfr. CPL nr. 633; PL 30, 297-301
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: De ecclesiasticis officiis
Note: excerptum |
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Itaque omnis qui in ecclesiasti (sic) ministerii gradibus ordinat (f. 191r)
|
Osservazioni
|
cfr. PL 83, 777-779
|
Non a stampa
|
Martina Pantarotto, Manoscritti dei secoli XI e XII: Brescia e dintorni. [Tesi presentata per il conseguimento del titolo di Dottore di ricerca in Paleografia grecae latina], Roma, Facoltà di Lettere e Filosofia, 1999, 151-158, 307-308
|
A stampa
|
A. Solari, Codici latini della Biblioteca Comunale di Livorno anteriori al secolo XVII brevemente descritti, «Studi italiani di filologia classica», 12 (1904), 1-9, 5-6;
Augusto Gaudenzi, Un nuovo manoscritto delle collezioni irlandese e pseudoisidoriana, «Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken», 10 (1907), 370-379: passim;
Carlo Guido Mor, Bobbio, Pavia e gli "Excerpta Bobiensa", in Contributi alla storia dell'Università di Pavia pubblicati nell'XI centenario dall'ateneo, Pavia, Tipografia Cooperativa, 1925, 43-114: passim;
Carlo Guido Mor, Le droit romain dans les collections canoniques des X.e et XI.e siècles, «Revue historique de droit français et étranger», 4, 6 (1927), 512-514: 514;
Carlo Guido Mor, La recezione del diritto romano nelle collezioni canoniche dei secoli IX-XI in Italia e oltr'alpe , in Acta congressus iuridici internationalis VII saeculo a decretalibus Gregorii IX et XIV a codice iustiniano promulgatis. Romae, 12-17 Novembris 1934, Romae, apud custodiam librarium Pontificii Instituti utriusque iuris, 1935, 281-302: 287;
Paolo Collura, Studi Paleografici. La precarolina e la carolina a Bobbio, Milano, Hoepli, 1943 (Fontes Ambrosiani) (2a ed.: Firenze Leo S. Olschki 1965), 12 n. 1, 123;
Cosimo Damiano Fonseca, Le canoniche regolari riformate dell'Italia nord-occidentale. Ricerche e problemi, in Monasteri in alta Italia dopo le invasioni saracene e magiare (sec. X-XII). Relazioni e comunicazioni presentate al XXXII Congresso storico subalpino, III Convegno di Storia della Chiesa in Italia (Pinerolo, 6-9 settembre 1964), Torino, Deputazione Subalpina di Storia Patria, 1966, 335-382: 363-365;
Cosimo D. Fonseca, Medioevo canonicale, Milano, Vita e Pensiero, 1970 (Pubblicazioni dell'Università Cattolica del Sacro Cuore. Contributi. Serie terza. Scienze Storiche, 12), 176-179, 186-187;
Schafer Williams, Codices Pseudo-Isidoriani: a Paleographico-Historical Study, New York, Fordham University Press, 1971 (Monumenta Iuris Canonici, Series C: Subsidia, 3), 28-29;
Peter Landau, Kanones und Dekretalen. Beitrage zur Geschichte der Quellen des kanonischen Rechts, Goldbach, Keip, 1997 (Bibliotheca eruditorum, 2), 458;
Regione Toscana - Giunta Regionale - SISMEL, I Manoscritti Medievali delle Province di Grosseto, Livorno, Massa Carrara, cur. Sandro Bertelli - Elisabetta Caldelli - Giuliana De Francesco - Silvia Fiaschi - Gabriella Pomaro, Firenze, Regione Toscana - SISMEL Edizioni del Galluzzo, 2002 (Biblioteche e Archivi, 10 - Manoscritti Medievali della Toscana, 3), 69 nr. 65 e tav. LXXI
|
Fonti
|
PL = Patrologiae cursus completus, seu bibliotheca universalis ... omnium SS. Patrum, doctorum, scriptorumque ecclesiasticorum. Series Latina in qua prodeunt Patres ... Ecclesiae Latinae, I-CCXXI, cur. J.P. Migne, Paris, s.n., 1844-1864;
Hinschius, Decretales pseudo-Isidoriane = Paulus Hinschius, Decretales pseudo-Isidoriane et Capitula Angilramni, Lipsiae, Tachnitz, 1863 (rist.: Aalen, Scientia, 1963);
Wasserschleben: Irische Kanonensammlung = Friederich Wilhelm Hermann Wasserschleben (ed.), Die Irische Kanonensammlung , Leipzig, Tauchnitz B., 1885;
MGH = Monumenta Germaniae Historica, cur. Schmeidler B., Berlin, Weidmannsche Buchandlung, 1930-;
Fornasari, Initia canonum = Mario Fornasari, Initia canonum a primaevis collectionibus usque ad decretum Gratiani, Roma, Multigrafica editrice, 1972;
CPL = Clavis Patrum Latinorum, qua in corpus Christianorum edendum optimas quasque scriptorum recensiones a Tertulliano ad Bedam commode recludit Eligius Dekkers, opera usus qua rem praeparavit et iuvit Aemilius Gaar, cur. Eligius Dekkers-Gaar Aemilius, Vindobonensis, Steenbrugis, 1995 (Corpus Christianorum Series Latina)
|
Progetto
|
CODEX Inventario manoscritti medievali della Toscana
|
Autore della scheda
|
Gabriella Pomaro
|
Ultima modifica
|
Lucia Negrini
|
Tipologia
|
Recupero (scheda di Giuliana De Francesco)
|
Data di creazione
|
04/05/2011
|
Ultima modifica
|
01/06/2022
|
Numero di inventario
|
Inv.476
|
CNMS
|
CNMS\0000134850
|
Biblioteche | Dettaglio |
---|---|
Biblioteca Comunale Labronica "Francesco Domenico Guerrazzi" - Livorno
|
Viale Castro Pretorio, 105
00185 ROMA
Telefono: +39 06/4989424 +39 06/49210425
Posta Elettronica Certificata (PEC): ic-cu@pec.cultura.gov.it
E-mail del servizio: ic-cu.manus@cultura.gov.it
Via del Collegio Romano, 27
00186 Roma
Numero Verde: 800 99 11 99
URP: +39 06/6723 2101 - 2022 - 2970
Centralino MIC: +39 06/67231