Ricerca Manoscritti

Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, San Marco, S.Marco 655

Membranaceo, guardie miste: cartacee moderne le cc. I e II', membr. II, III e 119; c. II era in origine incollata al piatto anteriore, come testimoniano le tracce di colla; fascicoli legati, il codice si compone di 3 sezioni: cc. 1-87; 87-118; 1101-1200 data desumibile (pASSALACQUA, I codici di Prisciano, p. 87); cc. III + 116 + II; cartulazione a lapis nell'angolo inf. esterno che computa anche le due guardie membr. iniziali. C. 119 è stata resa solidale a c. 117

Identificatore
CNMD\0000114887
Dimensioni
mm 230 x 154 (cc. 3-119)
Fascicolazione
1-5/8 (cc. 3-42), 6/8-1 (43-49), 7-10/8 (cc. 50-81), 11/6-1 (82-86), 12-14/8 (cc. 87-110), 15/6 (cc. 111-116), + 2 carte (cc. 117, 118).
Legatura
Legatura presente
Datazione: 1750-1850;
Origine: La legatura risale al 1768 ca. quando tutti i manoscritti presenti in S.Marco furono fatti rilegare dai frati domenicani (cfr. Ulmann-Stadter, The Public Library, p. 52).
Materia delle assi o dei quadranti: Assi in cartone
Materia della coperta: Coperta in pergamena, Coperta in pelle, Coperta in carta, leg. in mezza pelle; piatti in carta dipinta a mano con punte in pergamena.
Decorazione della coperta: Presenza di oro, sul dorso, impressi in oro il titolo e la segnatura: "S.Augustinus Enchiridion".
Storia del manoscritto
Trascrizione/descrizione di elementi storici: Il codice fu scritto per l'Abbazia di Troarn, presso Caen, nel nord della Francia (cfr. COTTINEAU, Répertoire topobibliographique, II p. 3220). A c. 104v si legge infatti questa nota: "Hic liber scriptus est ad honorem Sancti Martini Troarni. Qui eum furatus fuerit, anathema sit". A c. 85v è stata erasa una lunga nota di possesso nella quale si intravede il nome dell'abbazia di Troarn. A c. 86v, una annotazione ad inchiostro verde, erasa anch'essa, sulla necessità della lettura di Agostino. Appartenne successivamente a Coluccio Salutati che a c. 3r annotò, come sua consuetudine, la consistenza del codice: "176 carte CXIIII". Passò poi al Niccoli e quindi a S. Marco. A c. IIIv: segnatura, contenuto e provenienza: "215 de XV banco ex parte orientis. Continetur in hoc volumine infrascripta opera S. Enchiridion S. Augustini [...] cuidam Laurentio directus exortatorius ad studium sacrarum litterarum. Sermo de dedicatione Ecclesie. Omelia quidam super illud erat quedam regulus et cetera. Vita sancti Iuliani martiris. Conventus S. Marci de Florentia ordinis predicatorum De hereditate Nicolai Nicoli florentini viri doctissimi". Sotto di altra mano: "Epistola Prisciani ad Symacum. Confessio Berengarii et alia". Presente nell'inventario del 1768, il manoscritto è giunto in Laurenziana nel 1809.
Antiche segnature:
215 ,
De XV banco ex parte orientis

Nomi legati alla descrizione esterna:
Nomi sul manoscritto o aggiunti:
Conventus S. Marci de Florentia ordinis predicatorum, citato a c. IIIv


Nomi sul manoscritto o aggiunti:
Sanctus Martinus Troarni, citato a c. IIIv, 104v

Nomi sul manoscritto o aggiunti:
Nicolaus Nicoli, citato a c. IIIv

Contenuti
membranacea; 1101-1200 data stimata; cc. 86

Decorazione
Decorato
Iniziali: Presenza di iniziali semplici
Iniziali ornate: Presenza di iniziali ornate
Iniziali fitomorfe: Presenza di iniziali fifomorfe
Note alle iniziali/fregi: Iniziali geometrica a c. 3r. Iniziali rubricate. Rubriche.
Contenuti
Autore
Titoli
Titolo presente: Enchiridion (c. 85r)
Titolo presente: Laurentio scribens eius eruditione delectatur cupiens illum esse sapientem secundum scripturas sacras. (c. 85r)
Titolo aggiunto: Enchiridion S. Augustini cuidam Laurentio directus exortatorius ad studium sacrarum litterarum.
Note: C. IIIv

Titolo identificato: Enchiridion ad Laurentium, seu de fide, spe, et caritate.
Note: PL 40, 231-290.

Nomi presenti nei titoli:
Laurentius
Incipit/Explicit
inc. (testo): Dici non potest, dilectissime fili Laurenti, quantum tua eruditione delecter (c. 3r)
Note: Segue:"Explicit Enchiridion Augustini quem scripsi Laurentio".

expl. (testo): utinam tam commodum quam prolixum, de Fide, Spe, et Caritate conscripsi. (c. 85r)
Note: Segue:"Explicit Enchiridion Augustini quem scripsi Laurentio".

Titoli
Titolo presente: Capitula ad mandatum. (c. 85v)
Incipit/Explicit
inc. (testo): Pater noster. Et ne nos tu mandasti mandata tua custodire nimis (c. 85v)
expl. (testo): nostrorum interiora deleantur peccata. Qui vivis et regnat et cetera. (c. 85v)
membranacea; 1101-1200 data desumibile (pASSALACQUA, I codici di Prisciano, p. 87 n. 194); cc. 32

Decorazione
Decorato
Iniziali: Presenza di iniziali semplici
Iniziali ornate: Presenza di iniziali ornate
Iniziali fitomorfe: Presenza di iniziali fifomorfe
Note alle iniziali/fregi: Iniziali rubricate. Rubriche ad inchiostro rosso e verde. Maiuscole in rosso a c. 111r.
Notazione Musicale
Presenza di notazione musicale a c. 114v-115r
Colori:
Numero:
Contenuti
Autore
Titoli
Titolo presente: Sermo de dedicatione Aecclesiae quid significent duodecim candele. (c. 87r)
Titolo identificato: Tractatus de dedicatione ecclesie.
Note: PL 131, 845-866.

Incipit/Explicit
inc. (testo): Morem, quem sanctam Aecclesia tenet in solemni domus Dominicae (c. 87r)
expl. (testo): et sicut per prophetam dicitur: "Laeticia sdempiterna erit eis". (c. 99v)
Titoli
Titolo presente: Secundum Iohannem (c. c. 100r)
Titolo aggiunto: Omelia quedam super illud "Erat quidam regulus" et cetera.
Note: C. IIIv

Incipit/Explicit
inc. (testo): Sancti Evangelii lectionem caritati vestrae (c. 100r)
Note: Precede: "Erat quidam regulus cuius filius infirmabatur Capharnaum". Segue: "Iesus Christus dominus noster qui cum patre et Spiritu Sancto vivit et regnat ds? per omnia secula seculorum. Amen".

expl. (testo): conscientias nostras inspector et discretor? conscientiarum omnium. (c. 04v)
Note: Precede: "Erat quidam regulus cuius filius infirmabatur Capharnaum". Segue: "Iesus Christus dominus noster qui cum patre et Spiritu Sancto vivit et regnat ds? per omnia secula seculorum. Amen".

Autore
Titoli
Titolo presente: Vita sancti Iuliani martiris (c. 105rv)
Titolo aggiunto: Vita sancti Iuliani martiris
Note: C. IIIv

Titolo identificato: De passione, virtutibus, et gloria sancti Iuliani martyris (estratti).
Note: PL 71, 801-828.

Incipit/Explicit
inc. (prefazione): Magnum in nobis quodam modo igniculum ad iusticiae (c. 105r)
expl. (prefazione): iusticiae rectissime incedentes a domino audirentur. (c. 105r)
inc. (testo): Sic et inclitus martyr Iulianus qui Viennensi ortus urbe. (c. 105r)
Note: Segue: "Dominus, qui dixisti no... mortem peccatoris sed ... finire sinas quia peccare dimittas. Amen."

expl. (testo): quia vobis hinc rediit pars patroni. (c. 09v)
Note: Segue: "Dominus, qui dixisti no... mortem peccatoris sed ... finire sinas quia peccare dimittas. Amen."

Titoli
Titolo presente: Versus de Musis (c. 110v)
Titolo identificato: Catonis de musis versus
Note: Poetae latini minores, III, p. 243-4.

Incipit/Explicit
inc. (testo): Clio gesta canens transactis tempora reddit. (c. 110v)
expl. (testo): In medio residens complectitur omnia Phebus. (c. 110v)
Titoli
Titolo elaborato: Epitafio di Ruggero il Normanno
Incipit/Explicit
inc. (testo): Inter Northmannos opibus vi sanguine magno (c. 111r)
expl. (testo): tunc vir precipuus nunc anis exiguus. (c. 111r)
Autore
Nomi sul manoscritto o aggiunti:
Priscianus gramaticus, citato a

Titoli
Titolo presente: De figuris numerorum quos antiquissimi habent codices. (c. 112r)
Note: Il titolo non ha nessun segno distintivo ed è copiato di seguito al prologo.

Titolo presente: Priscianus gramaticus Simmaco (c. 11v)
Titolo identificato: De figuris numerorum
Note: PASSALACQUA, Prisciani Caesariensis opuscula, p. 3-6, rigo 15.

Incipit/Explicit
inc. (prologo): Omni te Symmache nobilitatis splendore celebratum, omni naturae (c. 111v)
expl. (prologo): Quarum decus et munimen industria vestra nititur culminis. (c. 112r)
inc. (testo): Sciendum quod, cum ab uno ad milies mille numeri notentur (c. 112r)
expl. (testo): parte circumscriptam .I. MI. vel etiam sic: CM. (c. 113r)
Titoli
Titolo elaborato: Breve nota sulla messa per i defunti
Incipit/Explicit
inc. (testo): Missa pro defunctis ab sancti gloria et alleluia et pacis osculo (c. 113r)
expl. (testo): nescimus qualiter eorum causa in alia vita habeatur. (c. 113r)
Titoli
Titolo identificato: Bibbia. Nuovo testamento. Vangelo secondo Luca 3, 21- 4, 1.
Note: Biblia sacra vulgata, ed Weber.

Incipit/Explicit
inc. (testo): [F]actum est autem cum baptizaretur omnis (c. 114v)
expl. (testo): autem plenus nspiritu sancto regressus est ab Iordane. Amen. (c. 115r)
Titoli
Titolo elaborato: Breve papale
Incipit/Explicit
inc. (testo): V. episcopus servus servorum Dei dilectis fratribus Romanae Aecclesiae fidelibus (c. 116v)
expl. (testo): curatae.Valete. Camera provim..torum inopia apud Theobaldum .... filium reliquit (c. 116v)
Titoli
Titolo elaborato: Confessio Berengarii
Incipit/Explicit
inc. (testo): Anno ab incarnatione sempiterni principii millesimo LXXVIII mense februari (c. 117r)
expl. (testo): ab hanc fidem eos qui per eius doctrinam ab ea recesserant. Vale. (c. 117v)
Titoli
Titolo elaborato: Nota sull'anno 506
Incipit/Explicit
inc. (testo): [A]nno dominicae incarnationis quingentesimo VI indictione XIIII (c. 118r)
expl. (testo): condita et consecrata nomine demonstrat aecclesia. (c. 118r)
Autore

Nomi sul manoscritto o aggiunti:
s. Augustinus, citato a c. 118r

Titoli
Titolo presente: Augustinus Cirtensi archidiacono. (c. 118r)
Incipit/Explicit
inc. (testo): Gravem inimicum fortita est castitas cui non resistendum (c. 118r)
expl. (testo): deterius corda blande "vulnere" libidinis inficit. (c. 118r)
Osservazioni
PASSALACQUA, I codici diPrisciano, p. 87, attribuisce il testo ad Agostino,
ma non fornisce l'edizione di riferimento e il testo dell'epistola 144 di Agostino (PL 33, 590-92) non coincide con quello del codice. .
Non a stampa
Index Manuscriptorum Bibliothecae F.F. Ordinis Praedicatorum Florentiae Ad Sanctum Marcum. Anno Domini MDCCLXVIII (Biblioteca Medicea Laurenziana 945), p. 74.
A stampa
BERTHOLD L. ULLMAN, The Humanism of Coluccio Salutati, (Medioevo e Umanesimo 4), Editrice Antenore Padova, 1963, pp. 164-5;BERTHOLD L. ULLMAN-PHILIP A. STADTER, The Pubblic Library of Renaissance Florence. Niccolò Niccoli, Cosimo de' Medici and the Library of San Marco , Padova, Antenore, 1972 (Medioevo e Umanesimo, 10), p. 152; MARINA PASSALACQUA, I codici di Prisciano, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura, 1978, (Sussidi Eruditi 29), p. 87 n. 194; PRISCIANI CAESARIENSIS, Opuscola, ed. critica a c. di Marina Passalacqua, vol. I, De figuris numerorum, De metriis Terentii, Praeexercitamina, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura, 1987 (Sussidi eruditi, 40), p. XXVI.
Fonti
Patrologiae cursus completus, seu bibliotheca universalis ... omnium SS. Patrum, doctorum, scriptorumque ecclesasticorum. Series latina in qua prodeunt Patres ... Ecclesiae Latinae, I-CCXXI, cur. J. P. MIGNE, Paris, s.n., 1844-1864, voll. 33, 40, 71, 131; PRISCIANI CAESARIENSIS, Opuscola, ed. critica a c. di Marina Passalacqua, vol. I, De figuris numerorum, De metriis Terentii, Praeexercitamina, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura, 1987 (Sussidi eruditi, 40); Biblia Sacra iuxta vulgatam versione, adiuvantibus Bonifatio Fisher, Iohanne Gribomont Osb, H.F.D. Sparks, W. Thiele, recensuit et brevi apparatu instruxit Robertus Weber, editio terza emendata quam paravi Bonifatius Fisher cum sociis H.I.Frede, Iohanne Gribomont, H.F.D. Sparks, W. Thiele, Stuttgart, Deutsche Bibelgesellschaft, 1983.
Progetto
Manoscritti Biblioteca Medicea Laurenziana
Autore della scheda
Gianna Rao
Ultima modifica
Lucia Negrini
Tipologia
Scheda di prima mano
Data di creazione
08/11/2009
Ultima modifica
23/08/2012
CNMS
CNMS\0000064379
Biblioteche Dettaglio
Biblioteca Medicea Laurenziana - Firenze