Ricerca Manoscritti

Roma, Archivio della Pontificia Università Gregoriana, APUG, APUG 1143

Cartaceo, guardie cartacee; fascicoli legati; 1601-1700 data stimata numerazione manoscritta in testa alla pagina secondo diverse sequenze: cc. 7-112. 141-142, 146-183, 183, 184-185, 272-288, 299-303, 6-11 (cc. 12-39 numerate posteriormente). Le ultime carte presentano una numerazione al piede (cc. 215-219, 202-206, 223-241) in senso contatio rispetto all'ordine delle carte attuale, posta probabilmente sui fogli bianchi prima di essere composti. Bianche le carte 107v, 108-112, 288v, 299-303, 34v, 39v

Identifier
CNMD\0000224012
Quire structure
Unità: I/16 II/2 III-VI/16 VII/18 VIII/10 IX: cucitura a sopraggitto (cc. 103-112, 141-142, 146-150) X/12 (cc. 151-162) XI/10 (cc. 163-172) XII/12 (cc. 173-183, 183bis) XIII: cucitura a sopraggitto (cc. 184-185) Unità: XIV/12 (cc. 272-283) XV/10 (cc. 284-303 [i.e. 293]) Unità: XVI: cucitura a sopraggitto (cc. 6-17) XVII/8 (cc. 18-25) XVIII: cucitura a sopraggitto (cc. 26-39)
Binding
Legatura presente
Date: ;
Material of cover: Coperta in pergamena, Coperta in carta, tipologia Lazzari utilizzata per rilegare materiale sciolto nella metà del Settecento sotto la direzione del bibliotecario Pietro Lazzari
Observations
Miscellanea di testi poetici redatta da più mani. Il testo di Stefano Tuccio "Christus nascens" è presente due volte.
Contents
Author
Titles
Titolo presente: Christi Iudicis interlocutores (c. 17r)
Titolo presente: Christi Nascentis interlocutores (c. 17r)
Titolo presente: Prologus (c. 7r)
Note: trimetri giambici

Titolo identificato: Christus iudex, tragoedia
Incipit/Explicit
inc. (prologo): Salvete Patres purpura illustris cohoros (c. 7r)
Observations
Si tratta della versione romana ed è stato confrontato con ms 223 della BNVE e, in parte con ms. 739 della Biblioteca Casanatense di Roma.
Non vi sono indicazioni didascaliche (presenti in gran numero in ms. 223) e non sempre l'attribuzione delle battute ai singoli personaggi corrisponde ai ms. 223 (BNCR) e 739 (Casanatense). Talvolta battute diverse vengono attribuite a un solo personaggio.
Cfr. scheda https://gate.unigre.it/mediawiki/index.php/Christus_iudex
Dal confronto con l'edizione del 1673 mancano l'Epistola nuncupatoria e l'Auctoris Elogium ex Bibliotheca Scriptorum Soc. Iesu Petri Ribadeneirae et Phlippi Alegande, mentre nel manoscritto risulta l'elenco degli Interlocutori (c. 17r).

Alla c. 13v, c’è un’inserzione da 739, 21r, che in 223 manca.
A Messina l’opera andò in scena nel 1569 [testo in BRUM: FV 113, pp. 93-156], a Roma nel 1573 (forse 1574), probabilmente con un titolo diverso: De ultimo Dei iudicio, che compare nel ms. 739 (o De ultimo iudicio Dei).
Le due versioni differiscono:
- diversi i prologhi (quello messinese è in distici elegiaci, quello romano in senari giambici).
- all’interno degli atti. Nel ms 739, cc. 2r-4v si legge l’Argomento, in italiano, della tragedia.

Un’analisi dettagliata delle differenze tra le due versioni in:
M. Saulini, Un nuovo manoscritto del «Christus Iudex» del P. Stefano Tuccio, S.J., «Giornale Storico della Letteratura Italiana», 176, 1999, pp. 196-221.
Più sinteticamente, ma con trascrizione dell’Argomento e delle parti significative per la differenza tra le due versioni, in S. Tuccius S.J., Christus Nascens, Christus Patiens, Christus Iudex Tragoediae, Edizione, introduzione, traduzione di M. Saulini, Rome: Institutum Historicum Societatis Iesu, 2011 (Monumenta Historica Societatis Iesu – Nova Series, vol. 8), pp. 270-285.
Author
Titles
Titolo presente: Dialogus (c. 71r)
Observations
Prologus, Labor
Voluptas
Virtus, honor, labor
Honor
Epilogus, Labor
Author
Titles
Titolo presente: Eisiteria cum primum P. Claudius Acquaviva Generalis recens cretatus cum Assistentibus et aliis Patribus in Collegium venit [inserito da altra mano: Mense Martio 1581. P. Francisci Bencii] Anagramma (c. 85r)
Names in the title:
Acquaviva, Claudio <S.I. ; 1543-1615>
Observations
Presenti i disegni degli emblemi realizzati da P. Francesco Benci (c. 88r), Giacomo Domenici, Orazio Torsellini, Orazio Passardo (c. 88v), Ludovico Rogerius, Marc'Antonio Catanei, Fabrizio Pallavici, Ottavio Alaleona (c. 89r), Francesco Benci (c. 89v)
Author
Other names
Titles
Titolo presente: Eucharistica ad Gregorium XIII Pont. Max. quo tempore Claravallem Abbadiam S. Mariae de Phiastria in Agro Piceno cum eius omnibus reditibus Collegio adsignavit 28 M.ii 1581 (c. 90v)
Note: Aggiunto in calce al titolo: Jo. Antonii Gualtrini

Observations
Aenigma P. Stephani Tuccii (c. 89v)
P. Francisci Benci Ad Gregorium XIII Pont. Max (c. 90r)
P. Hortii Torsellini ad eudem (c. 90r)
Jacobi Dominici somnium (c. 90v)
Jo. Antonii Valtrini Ad Gregorium XIII Pont. Max. (c. 91r)
P. Hieronimi Brunelli Ode (c. 91v)
Basilii Romani Gregorio XIII (c. 91v)
Hernici Garnetti ad eundem (c. 91v)
Octavii Allaleonii ad eundem (c. 92r)
Ludovici Rogerii Epigramma (c. 92r)
Iacobi Dominici de Gregorio et Roma (c. 92r)
Ad GREGORIUM XIII P.M. Eucharisticon P. Francisci Bencii (c. 92r)
Author
Titles
Titolo elaborato: Componimenti poetici nell'occasione dell'edificazione e fondazione del Collegio Romano di diversi autori
Names in the title:
Boncompagni, Filippo <cardinale ; 1548-1586>, Gregorius <papa ; 13. ; 1501-1586>
Observations
Somnium in aedificationem Collegii (c. 94r)
Somnium Caelesti Palatio Greg.ii XIII Pont. M. (c. 94v)
In Collegij Societatis Jesu aedificat.nem (c. 95r)
Ad Greg.m XIII Pont. Max (c. 95r)
In Gregorium XIII Pont. Max. (c. 95r, 95v)
De raciendis Collegij fundamentis; Aliud lapis loquitur; In Gregorium XIII Pont. Max.; Ad Roma de Gymnasio Gregoriano; Gregorio XIII° Pont. Max. In Collegij fundamentum; Greg.rio XIII° Pont. Max. Xollegij Societatis Jesu fundatori (c. 96r)
In extructionem Collegij Romani Societatis Jesu. Draco loquitur; In Greg.um XIII Pont. Max.; Ad Ill.um Jacobum Boncompagnum (c. 97r)
Jacobo Boncompagno In eius stemma; Eidem Collegium visenti; Ad Illu.um et R.um Card.le Philippi Boncomp.um (c. 97v)
Artes omnes in atrio. Grammatica, Poetica, Rhetorica, Logica, Physica, Mathematica, Theologia (c. 98r)
Ad Greg.um XIII Pont. max De valitudini divinitus restituta (c. 98v)
Ad musas (c. 100r)
De domibus direcris; Ad Collegium novum; De aeternitate Domus; Ad Insulam; Fundatorem loquitur Collegium; Ad Urbem Romam (c. 101r)
Ad Bononiam; Ad Gregorium XIII Pont. Opt. Max. Ode (c. 101v)

De obstetricibus Aegyptijs Ode. (Cfr. edizione: Francisci Benci Carmina libri quattuor - Romae, 1590, pp. 86-88) (c. 101v)
Elegia De Gregorio XIII° Pont. Opt. Max. huius Collegij Fundatore (Cfr. edizione: Francisci Benci Carmina libri quattuor - Romae, 1590, pp. 119-121) (c. 102r)

Ad Christum De aedificatione Collegij; Epigramma; Ad Gregorium XIII Pont. Max. (c. 102v)
In eundem; Ad eundem Ode; Ad eundem (c. 103r)
Gratulatio (c. 103v)
Ad Ill.mum Rever.mum D. Philippum Boncompagnum (c. 104r)
Ad Gregorium XIII Pont. Max.; Romam instrumenti (c. 104v)
Ad eundem De Collegio omnium Nationum (c. 105r)
Tib.ris alloquitur sequanam ; De fundatione Gymnasij Ad Romam; Ad Christum Dominum, ut adiuvat aedificationem; Ad S. Martham cuius aedis conspectu ardificur Collegium (c. 105r)
Dialogismus Hospes Civis ; Ad Greg.um XIII Pont. Max. (c. 105v)
Ad eundem (c. 106r)
Titles
Titolo presente: In Gregorij XIII Pont. Max adventum ad Collegium Societatis Iesu carmen (c. 141r)
Observations
A c. 141v due emblemi con motto "Lux numeralia lucis" e "Quam indicia sine indice"
Author
Titles
Titolo presente: Sympherusa P. Bernardini Stephonii (c. 146r)
Note: data Romae bis, vehementer placuit

Observations
Edita
Author
Titles
Titolo presente: Crispus tragoedia P. Bernardini Stephonii (c. 163r)
Observations
Edita.
È stato confrontato con APUG 1232 cc. 1v-86v (unico testo); i due testi corrispondono a parte la mancanza dell’Argumentum in APUG 1143. Nell’edizione a stampa, sia nella princeps romana (1601) che in quella napoletana (1604) si legge anche un Argumentum aliud brevius. Il ms non corrisponde alle edizioni a stampa.
La vicenda testuale del Crispus è ripercorsa da Alessio Torino in:
La tradizione testuale del Crispus di Bernardino Stefonio S.J., Atti dell’Acc. Nazionale dei Lincei, Classe di Scienze Morali, Storiche e Filologiche, "Rendiconti", s. IX, XIV (2003) pp. 579-608.
Bernardinus Stephonius SJ, Crispus Tragoedia, Roma, Bardi, 2008. (edizione critica, con traduzione in italiano del Crispus "napoletano") pp. 497-501.
Author

Licco, Gaspare , Autore incerto

Titles
Titolo presente: Tragedia intitolata Alessandria ove si finge esser la scena. Anno Dni 1574 Mense Martio (c. 272r)
Note: Dramma diviso in parti

Titolo identificato: L'Alessandria. Tragedia di Santa Caterina
Incipit/Explicit
inc. (prologo): Qual fera stella o qual maligno fato (c. 272r)
Note to text
Nel prologo nota manoscritta: "questa per mano di P. Nic. Orlandino" ad indicare la responsabilità del gesuita Nicolò Orlandini (1553-1606) per e note di scena a margine.
Observations
L'attribuzione di questo tragedia rimane controversa. Confronta:
- manoscritto ms.E._I.6 (Biblioteca Universitaria, Genova) CNMD\0000163785
- l'edizione attribuita a Gaspare Licco in Palermo, 1584 (http://id.sbn.it/bid/CNCE057116)
- l'edizione attribuita a Livio Merenda in Forlì, 1620 (http://id.sbn.it/bid/RAVE031953)
Nel nostro esemplare presenti diverse varianti rispetto alla versione siciliana. Ad esempio nella riga 5 del Prologo: "Del felice Palermo" (versione siciliana) "Della florida Roma" (versione romana).
L’interesse del manoscritto sta inoltre nella presenza di numerosi marginalia della medesima mano che potrebbero essere indicazioni del choragus per gli scenografi e per gli attori. Sarebbe dunque un copione.
La prima suona così: "Il prologo viene vestito all’alessandrina. Alla fine. Entra per la porta alla città."
Titles
Titolo presente: P. Francisci Profiti Sylva in Mariam Virginem Annuntiatam (c. 6r)
Author
Titles
Titolo presente: In noctem CHRISTI Natalem Pervigilium P. Tarq. Galutij (c. 10r)
Titolo presente: In Virgilii poetae laudem, Panegyris. P. Tarquinij Galutij (c. 8v)
Observations
Edita
Author
Titles
Titolo presente: Dialogus in die Natali Christi (c. 61r)
Titolo presente: P. Stefani Tuccij Dialogus Nacentis Christi (c. 17v)
Titolo identificato: Christus Nascens
Observations
Versione romana. Mutilo in fine, termina con l'Adorazione dei Magi.
Si conclude con le apostrofi alle materie, ultima la teologia.

Il testo dalle carte 61r-64r, diversamente dal precedente, presenta numerosi marginalia.
Il testo più antico in BRUM: FV 113, pp. 93-156.
Titles
Titolo presente: De Sancto Carolo Card.li Borromeo (c. 12r)
Titles
Titolo elaborato: Oratio de Societate
Titles
Titolo elaborato: Oratio de novis sacerdotibus
Author
Titles
Titolo presente: De Iudicio Fragmenta prologus (c. 20v)
Observations
Dopo il prologo sono presenti i seguenti personaggi in questo ordine sul manoscritto: Abel, Noe, Moyses, David, Joannes Baptista, D. Paulus, Acheronte, Ehron [?], Caynam [id est Caynan], Dathan, D. Petrus, Christus, Salatiel, Zorobabel, Arod, Phedael, Adam, Phedael, Adam, Christus, Michael, Ialel, Israel, Camuel, Ariel, Chstus [sic], Phedael.

Il primo frammento è costituito dal Prologo messinese. Si tratta della parte di poetica e sono state eliminate 16 righe nelle quali si fa esplicito riferimento, apostrofandola, a Messina; termina però nello stesso modo. Da notare che al verso Disce pias (FV 113)/bonas (APUG 1143) artes potius Zanclea propago, non è stata trascritta la Z (Zancle è l’antico nome di Messina)!
I frammenti terminano in 23r (colonna 1). Seguono, senza soluzione di continuità, dunque plausibilmente collocabili sotto il medesimo titolo una serie di frammenti che non appartengono però al Christus Iudex di Tuccius, ma che in BNVE Fondo gesuitico ms. 24, cc. 15r-17v costituiscono una sorta di appendice al Christus Nascens di Tuccius. Unica differenza, quella che nel ms. 24 è la Humana Mens, che introduce, nel manoscritto APUG 1143 è chiamata Sapientia.
Segue in 23v (colonna 2)-24v De duplici triumpho D. Ioannis Bap.tae che fin qui non risulta essere di Stefano Tucci.
Titles
Titolo elaborato: Oratio de Societate
Titles
Titolo elaborato: Oratio de Martyribus in Iaponia
Titles
Titolo elaborato: Oratio de Societate
Author
Titles
Titolo elaborato: Carmen
Observations
Edita
Titles
Titolo elaborato: Oratio de Societate
Titles
Titolo elaborato: Oratio de Sancto Ignatio
Author
Titles
Titolo elaborato: Narratio egregii facinoris cuius Sancti Virginis
Titles
Titolo presente: De duplici triumpho D. Ioannis Baptistae (c. 23v)
Observations
A c. 24r: "In languentes otio"
A c. 24v: "In laudem poesis", "Philosophia ad spectatorem", "Ad spectatores"
Author
Titles
Titolo presente: Iuditta (c. 25r)
Note: In testa: P. Stefani Tucci Tragedia

Observations
Edita
Titles
Titolo presente: Tragedia Absalon (c. 41r)
Incipit/Explicit
inc. (prologo): Salvete cives omnis aetatis senes (c. 41r)
expl. (prologo): Paucis argumentum actionis eloquar (c. 41r)
inc. (argomento): Davidis Absalon patris regnum appetens (c. 41r)
expl. (argomento): Nunc argumentum primum in actum sumit[?] (c. 41v)
Observations
Interlocutores: Discordia, Absalon, Tribunus militum, Chorus, Mercator, Miles gloriosus, Famuli, Praeco Absalonis, David Rex, Nuntius, Semeus lapidatur, Populus, Siba, Aethaeus, Joabus duce, Abissaeus duce, Sadochus sacerdos, Abiatharus sacerdus, Chusaeus, Achitophel Consiliarius, Explorator, Insidiator puer, Sathanas, Speculator, 3 Regum legati, Jonathan, Achimaas, Exercitus triumpalii, Puer cantor.
Cfr. Cod. CXIV/1-40 (ff. 201-241v) BPAD Evora e Cod. 3092 (ff. 90v-121)
Titles
Titolo presente: Ad Illustrissimum et Reverendissimum Dominus D. Innicum Cardinalem Aragonium in eius ad Collegium Romanum adventum a. 1578. Ode (c. 55r)
Titolo presente: Hebraica carmina - Arabica (c. 56r)
Names in the title:
Avalos D'aragona, Innico <cardinale ; 1535-1600>
Note to text
testi in latino, ebraico e arabo (c. 56r), e greco (c. 58r)
Author
Titles
Titolo presente: Prologus cum argomentum in Euripum tragediam (c. 73r)
Note to text
la fine dell'opera (cc. 59-60) risulta rilegata erroneamente
Observations
Opera edita a Lovanio in diverse edizioni (cfr. http://id.sbn.it/bid/CFIE014883)
Titles
Titolo presente: Joseph (c. 65r)
Incipit/Explicit
inc. (prologo): Semper poetis institutum est omnibus (c. 65r)
expl. (prologo): Ne oratione vos fastidiam mea secedo (c. 65r)
Note: Segue: Qui, primi actores sunt, exeant

inc. (testo): Ego hoc onus Gerson? (c. 65r)
Observations
Tragedia in 5 atti.
Interlocutores: Cham, Joseph, Canaam, Gerson, Titus, Judas, famulus, Abdias, Obadia, Ruben, Mercator, Beniamin
Printed
A. DA COSTA RAMALHO, Un manuscrito de teatro humanístico conimbricense in Humanitas (1961) vol. 13, pp. I-VII.
S. TUCCIO, Christus Nascens, Christus Patiens, Christus Iudex. Tragoediae edizione, introduzione, traduzione di Mirella Saulini (Institutum Historicum Societatis Iesu, Roma, 2011)
S. TUCCIO, Giuditta : con testo latino a fronte a cura di Michelino Grandieri (Bari, 2001)
Author of description
Archivio Storico Pontificia Università Gregoriana
Ultima modifica = last modification
Irene Pedretti
Type
Recupero
Date of creation
11/10/2013
Last modification
06/07/2021
CNMS
CNMS\0000162124
Libraries Details
Archivio della Pontificia Università Gregoriana - Roma