Ricerca Manoscritti

Ferrara, Biblioteca comunale Ariostea, Classe II, Cl. II. 231.

Cartaceo, guardie cartacee; fascicoli legati; 1501-1600 data stimata; cc. I + 266 + I; cartulazione a cifre arabe scritta a lapis eseguita da M. B. (2001) e collocata nel margine superiore esterno. Sono bianche le cc. I, 119v, 120-122, 263v, 264r/v, 265r, 266r, I'

Identifier
CNMD\0000051401
Dimensions
mm 106 x 75 (c. 1), mm 107 x 73 (c. 120), mm 105 x 70 (c. 264)
Watermark
di differenti tipologie: non è possibile stabilirne il numero esatto data l'incompletezza dovuta alla presenza delle filigrane sul margine delle cc. dato il formato in 32° del codice. Filigrana (cc. 6, 50) tipo uccello - al di sotto del quale compaiono due lettere minuscole (n, g) - inscritto in un cerchio, non individuabile nel repertorio di Ch. M. Briquet, III. Filigrana (cc. 14, 22, 28, 56) tipo uccello inscritto in un cerchio diverso dal precedente, non individuabile in Ch. M. Briquet, III. Filigrana (cc. 19, 37, 45) parziale della quale non si riesce ad individuarne la tipologia; si vede la parte superiore di uno scudo al di sopra del quale emerge una croce ai cui lati sono presenti due lettere alfabetiche difficilmente riconoscibili. Filigrana (c. 76) - della quale è visibile solo una sezione - tipo uccello inscritto in un cerchio al di sopra del quale si erge una croce della quale è visibile un frammento di braccio; sotto l'animale sembra intravedersi una lettera alfabetica (forse una b). Filigrana (c. 82) - della quale è visibile solo una sezione - tipo uccello inscritto in un cerchio al di sopra del quale si erge una croce della quale è visibile un frammento di braccio. Filigrana (c. 96) - della quale è visibile solo una sezione - tipo uccello inscritto in un cerchio al di sopra del quale si erge una croce della quale è visibile un frammento di braccio. Filigrana (cc. 97) parziale della quale non si riesce ad individuarne la tipologia esatta; è comunque un tipo uccello inscritto in un cerchio al di sopra del quale si erge una croce della quale è visibile un frammento di braccio. Filigrana (cc. 107, 166, 179, 202) parziale della quale non si riesce ad individuarne la tipologia esatta; è comunque un tipo uccello inscritto in un cerchio al di sopra del quale si erge una croce della quale è visibile un frammento di braccio. Filigrana (cc. 117, 119) parziale della quale non si riesce ad individuarne la tipologia esatta; si tratta comunque di cerchi con crescenti (visibili 2, forse 3) disposti in verticale l'uno sopra l'altro inframezzati da croci. Si nota all'interno di uno dei cerchi una lettera alfabetica (F). Filigrana (cc. 132, 147, 210, 217, 240) tipo uccello - al di sotto del quale è visibile la lettera F - inscritto in un cerchio. Filigrana (cc. 133, 153, 206, 211, 238) tipo uccello - al di sotto del quale compare la lettera minuscola (g) - inscritto in un cerchio, non individuabile nel repertorio di Ch. M. Briquet, III. Filigrana (cc. 108, 170, 178, 180, 197) parziale della quale non si riesce ad individuarne la tipologia esatta; si intravedono due iniziali alfabetiche (certamente una M, l'altra è ambigua) nel margine inferiore interno di un cerchio che presumibilmente racchiude nella sua parte alta non visibile un uccello. Filigrana (c. 172) parziale della quale non si riesce ad individuarne la tipologia esatta; è comunque un tipo uccello - al di sotto del quale si intravedono due iniziali alfabetiche (certamente una V, l'altra è parziale) inscritto in un cerchio. Filigrana (c. 263) parziale della quale non si riesce ad individuarne la tipologia esatta; si vede la metà di due cerchi concentrici a guisa di anello. Alcune filigrane - probabilmente diverse fra di loro e forse riconducibili alle suddette - allo stato di frammento si segnalano alle cc. 77, 91, 94, 116, 134, 138, 151, 160, 214, 216, 219, 220.
Quire structure
1 quinterno (cc. 1-10), 32 quaderni (cc. 11-266).
Ruling
in numero di 16-21
Mise en page
a piena pagina
Catch words
di fascicolo orizzontali. et vere (c. 10), Richiami di pagina orizzontali: sacra[tissimus] (c. 2r), non est (c. 2v), [ec]clesijs (c. 3r), eorum (c. 3v), [plenitu]dine (c. 4r), in morte (c. 4v), sancta (c. 5r), multis (c. 5v), [re]stat (c. 6r), non ut (c. 6v), Qui enim? (c. 7r), [homi]nem (c. 7v), [prae]monitione (c. 8r), dicit (c. 8v), [eo]dem (c. 9r), in mo[numento] (c. 9v)
Decoration
Decorato
Initials: Presenza di iniziali semplici
Binding
Legatura presente
Date: 1890-1930;
Origin: Coperta (mm 117 x75) con dorso liscio. Capitelli color écru.
Material of boards : Assi in cartone
Material of cover: Coperta in pergamena
History of manuscript
Transcription/description of historical information: Il codice era in uso a Odoardo Bissoni (1665-1717) monaco presso il monastero di S. Giovanni Evangelista di Parma come attesta la nota cassata a c. 1r : «Est. S. Jo. Evangelistae Parmae ad usum D. Odoardi Bisson». A c. 1r si legge: «Quae in hoc libello continentur. Divi Egnatij Antiocheni episcopi, et discipuli sancti Ioannis Evangelistae epistolae XI. Divi Polycarpi Smyrneorum episcopi, ac eiusdem sancti Ioannis discipuli, epistola unica. Didymi Alexandrini, libri tres de spiritu sancto, divo Hieronimo interprete.» A c. 1r è presente un'antica segnatura scritta ad inchiostro bruno «N.° 118». Altra precedente segnatura «231 N B 1» è recuperabile dal catalogo dei manoscritti della B.C.A. [P. Cavalieri], Codices..., p. 234 e da G. Antonelli, Manoscritti..., scheda n. 616.
Old shelfmarks:
118 ,
231 N B 1

Names linked to external description:
Names in the manuscript or added:
S. Jo. Evangelista Parmae, citato a 1r

Names in the manuscript or added:
Odoardus Bisson, citato a 1r

State of preservation and restoration
State of preservation: diverse carte del codice presentano una difficile lettura dato l'imbrunimento e la corrosione, in taluni punti, della carta dovuta all'inchiostro perforante.
Contents
Author
Names in the manuscript or added:
D. Hieronymus, citato a 1v

Titles
Titolo presente: Libro 3. dialogorum adversus Pelagianos
Incipit/Explicit
inc. (testo): In evangelio iuxta Hebraeos, quod Chaldaico (1v)
expl. (testo): quid omnes Ecclesiastici viri senserint. (1v)
Author
Names in the manuscript or added:
Divus Hieronymus, citato a 207v

Titles
Titolo presente: Est comentarijs divi Hieronimi super epistulam ad Galatas quaedam praelibata
Incipit/Explicit
inc. (testo): At ubi venit plenitudo temporis misit Deus filium suum factum ex muliere (208r)
Note: Liber II, cap. IV.

expl. (testo): et melioris Dei asserunt praedicatorem. (221r)
Note: Liber II, cap. IV.

inc. (testo): Non abijcio gratiam Dei. Si enim per legem iustitia, ergo Christus (207v)
Note: Liber I, cap. II.

expl. (testo): ita et nos in ipsis unum simus. (223r)
Note: Liber II, cap. III.

inc. (testo): Quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis. Non est Iudaeus (221r)
Note: Liber II, cap. III.

expl. (testo): Non igitur per legem iustitia. (208r)
Note: Liber I, cap. II.

Observations
Le parti comprese tra l'incipit (c. 208r) e l'explicit (c. 221r) del quarto capitolo del libro II sono riportate a salti come è emerso dalla collazione del ms. con un edizione a stampa.
Author
Names in the manuscript or added:
Divus Hieronymus, citato a 223r

Titles
Titolo presente: Ex epistula ad Ephesios cap 2: comment. Divi Hieronnymi libro ij.
Incipit/Explicit
inc. (testo): Gratia enim estis salvi facti per fidem et hoc non ex vobis (223r)
Note: Liber I, cap. II.

expl. (testo): A domino gressus hominis diriguntur. (226r)
Note: Liber II, cap. IV.

inc. (testo): Obsecro itaque vos ego vinctus in domino, ut digne ambuletis (225v)
Note: Liber II, cap. IV.

expl. (testo): Christus creatus, natus et conditus sit. (225v)
Note: Liber I, cap. II.

Author
Titles
Titolo presente: Ex epistula ad Titum, cap. 3.
Incipit/Explicit
inc. (testo): Stultas aut quaestiones et genealogias et contentiones quae veniunt ex lege (226r)
Note: Liber I, cap. II.

expl. (testo): aut si falsa leniter a te et placabiliter emendari. (227r)
Note: Liber I, cap. II.

Author
Titles
Titolo presente: Ex epistula ad Philemonem
Incipit/Explicit
inc. (testo): Gratias ago Deo meo semper, memoriam tui faciens in orationibus meis (227r)
Note: Liber I, cap. I.

expl. (testo): inde bonum sit, quia de fonte Christi ducatur [sic]. (231r)
Note: Liber I, cap. I.

Author
Names in the manuscript or added:
Ioannes Damascenus, citato a 231r

Titles
Titolo presente: De Spiritu sancto, è libro p° orthodoxoe fidei
Incipit/Explicit
inc. (testo): Oportet autem et verbum ipsum spiritum habere. (231r)
expl. (testo): Unus enim vere Deus est: Deus, et verbum, et spiritus. (235v)
Titles
Titolo presente: E' cap. 8 primi libri, de super sancta Trinitate
Incipit/Explicit
inc. (testo): Non enim ex non ente ad esse deductus filius Dei (235v)
expl. (testo): nam cum non posset pater, posterius effectus est pater. (236v)
Author
Names in the manuscript or added:
Ioannes Damascenus, citato a 236v

Titles
Titolo presente: Cap. ij. libri tertij orthodoxae fidei Ioannis Damasceni, de modo conceptionis dei verbi, et divina eius incarnatione
Incipit/Explicit
inc. (testo): Angelus enim missus est ad sanctam Virginem (236v)
expl. (testo): unam naturam perficit conpositam. (238v)
Titles
Titolo presente: Caput xij tertij libri : Quod virgo Maria Theotocos idest deipara, deique genitrix sit dicenda
Incipit/Explicit
inc. (testo): Deiparam Dei genitricem, Deique parentem (238v)
expl. (testo): veritatem naturaliter observato. (242r)
Author
Names in the manuscript or added:
Ioannes Damascenus, citato a 242r

Titles
Titolo presente: Cap. xv. libri quarti Ioannis Damasceni, De genealogia Domini, et sanctae Virginis Deiparae
Incipit/Explicit
inc. (testo): De sancta et super laudabili semper Virgine et Deipara Maria (242r)
expl. (testo): carne mortuum redivivum praedicans. (247r)
Author
Names in the manuscript or added:
Io. Damascenus, citato a 247v

Titles
Titolo presente: Cap. xvj libri 4. Io. Damasceni, de sanctorum et reliquiarum honore.
Incipit/Explicit
inc. (testo): Honorare decet sanctos ut amicos Christi (247v)
expl. (testo): corona gloriae cum ipsis participemus. (250v)
Author
Names in the manuscript or added:
Divinus Ignatius episcopus Antiochenus, citato a 4r e passim.

Other names
Names in the manuscript or added:
Iacobus Faber stapulensis, citato a 2r

Titles
Titolo presente: Epistolae
Incipit/Explicit
inc. (argomento): Ignatius Ioannis Evangelistae discipulus tertius (2r)
expl. (argomento): et verba pro veritate vincto subministrans. (4r)
inc. (primo testo): Ignatius qui et Theophorus, dilectoe à Deo patre (4r)
Note: Epistola I.

expl. (primo testo): immaculati, et acquisiti in Domino, Amen. (13r)
Note: Epistola I.

inc. (ultimo testo): Ignatius qui et Theophorus, misericordiam consequutae [sic] (89v)
Note: Epistola XI.

expl. (ultimo testo): in finem, in patientia Iesu Christi. Amen. (94r)
Note: Epistola XI.

Observations
Le XI epistole sono intercalate dai vari commenti al testo.
Author
Names in the manuscript or added:
Divus Hieronymus, citato a 251r

Titles
Titolo presente: Divi Hilarii Pictavorum episcopi Vita, per divum Hieronymum, è catalogo scriptorum ecclesiasticorum.
Titolo presente: Vita divi Hilarij
Names in the title:
Hilarius : Pictaviensis <santo>
Incipit/Explicit
inc. (testo): Hilarius, urbis Pictavorum Aquitaniae episcopus, factione Saturnini arelatensis (251r)
expl. (testo): Mortuus est Pictavis Valentiniano et Valente regnantibus. (252r)
Author
Names in the manuscript or added:
Divus Hilarius Pictaviensis, citato a 252r

Titles
Titolo presente: Contra Arianos, vel Auxentium mediolanensem, liber.
Incipit/Explicit
inc. (testo): Speciosum quidem nomen est pacis, et pulchra est opinio unitatis (252r)
Note: Termina con: «Telos.»

expl. (testo): anathematizatis Arianis, Christum Deum verum praedicabunt. (263r)
Note: Termina con: «Telos.»

Observations
Precede l'epistola: «Dilectissimis fratribus in fide paterna manentibus, et Arianam haeresin detestantibus, Hilarius conservus vester salutem.»
Author
Names in the manuscript or added:
Polycarpus martyr, Smirneus episcopus, citato a 95v

Titles
Titolo presente: Ad Philippenses epistula
Incipit/Explicit
inc. (testo): Polycarpus, et qui cum eo sunt presbyteri (95v)
expl. (testo): Incolumes estote in domino Iesu Christo in gratia cum omnibus vestris. Amen. (102r)
Observations
Seguono varie annotazioni alle epistole (cc. 102r/v).
Titles
Titolo presente: In libros divi Aur. Augustini de trinitate, et quadrabit, opinor, adnotationibus, vel meis, vel Hilarianis dictis, quae addidi iii epistulae divi Ignatij ad Tharsenses
Names in the title:
Augustinus, Aurelius <santo>, Ignatius : Antiochenus <santo>
Incipit/Explicit
inc. (testo): Ex dive Augustini praefatione (102v)
expl. (testo): quem scripsit adversus Eusebium. (104v)
Author
Names in the manuscript or added:
Beatus Hieronymus, citato a 104v

Titles
Titolo presente: Divi Ignatij Vita per beatum Hieronymum in catalogo scriptorum ecclesiasticorum
Names in the title:
Ignatius : Antiochenus <santo>
Incipit/Explicit
inc. (testo): Ignatius Antiochenae ecclesiae tertius post Petrum (104v)
expl. (testo): extra portam Daphniticam in coemiterio. (105v)
Observations
Seguono scholia (c. 105v).
Author
Names in the manuscript or added:
Beatus Hieronimus, citato a 105v

Titles
Titolo presente: Divi Polycarpi Smyrnaeorum episcopi et martyris vita, per eundem beatum Hieronymum
Names in the title:
Polycarpus : Smyrnaeus <santo>
Incipit/Explicit
inc. (testo): Polycarpus, Ioannis apostoli discipulus, ex ab eo Smyrnae (106r)
expl. (testo): hodie in Asiae conventu legitur. (106v)
Observations
Seguono scholia (c. 106v).
Author
Names in the manuscript or added:
Eusebius Caesariensis, citato a 106v

Other names
Polycarpus < santo > , destinatario

Titles
Titolo presente: Libro iiij historiae ecclesiasticae. cap. xiiij.
Incipit/Explicit
inc. (testo): Haec ita gesta esse (106v)
expl. (testo): pro beatis confessionibus martyrio coronatae sunt. (119r)
Observations
Si tratta precisamente della Historia ecclesiastica, Libro IV, capitoli XIII-XIV-XV dedicati a Policarpo.
Author
Names in the manuscript or added:
Didymus Alexandrinus, citato a 123r, 203v.
Didymus, citato a 123v,125r,153r,183r.

Titles
Titolo presente: De Spiritu sancto
Note: 203v.

Incipit/Explicit
inc. (prefazione): Cum in Babylone versarer, et purpuratae meretricis essem colonus (123v)
expl. (prefazione): tam sensuum nomine quam simplicitate verborum. (124v)
inc. (testo): Didymus Alexandrinus, captus à parva aetate oculis (123r)
Note: Si tratta di: «Didymi Alexandrini Vita, per divum Hieronymum, è catalogo scriptorum ecclesiasticorum.»

expl. (testo): imperitiam mensuramque nostri non ignorare sermonis. (203v)
inc. (testo): Omnibus quidem quae divina sunt, cum reverentia (125r)
expl. (testo): Sophronius, idest, indicis. (123v)
Note: Si tratta di: «Didymi Alexandrini Vita, per divum Hieronymum, è catalogo scriptorum ecclesiasticorum.»

Author
Names in the manuscript or added:
203v

Titles
Titolo presente: Quaedam est commentario Hieronymi super Matthaeum excerpta
Incipit/Explicit
inc. (testo): De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli coelorum, nisi solus pater. (205v)
Note: Liber IV, cap. XXIV.

expl. (testo): neque in presenti saeculo, neque in futuro. (205r)
Note: Liber II, cap. XII

inc. (testo): Et quicunque dixerit verbum contra filium hominis remittetur ei, qui autem (204v)
Note: Liber II, cap. XII

expl. (testo): Omnis enim pater filij nomen est. (207r)
Note: Liber IV, cap. XXIV.

inc. (testo): Hoc autem factum est ut adimpleretur quod dictum est per prophetam dicentem (205r)
Note: Liber III, cap. XXI.

expl. (testo): qui malo etiam servo naturae bonum tribuit. (207v)
Note: Liber IV, cap. XXV.

inc. (testo): Omni enim habenti dabitur, et abundabit, ei autem qui non habet, et quod videtur (207r)
Note: Liber IV, cap. XXV.

expl. (testo): uno in circumcisione et altero in gentes. (205v)
Note: Liber III, cap. XXI.

inc. (testo): Quia tu es Petrus et super hanc petram aedif. eccl. meam. Sicut ipse lumen (203v)
Note: Liber III, prefazione

expl. (testo): varietates scit qui ligandus sit qui sit qui ne solvendus. (204r)
Note: Liber III, prefazione

Unpublished
Ferrara, Biblioteca Comunale Ariostea, Codices Manuscripti Bibliothecae Pub. Ferrariensis, 1815, p. 234. [= P. Cavalieri]
Ferrara, Biblioteca Comunale Ariostea, Manoscritti della Biblioteca di Ferrara illustrati e descritti, in Busta Antonelli 5, scheda n. 616.
Ferrara, Biblioteca Comunale Ariostea, Catalogo Manoscritti Classe II, (dattiloscritto) n. 231.
Printed
H. Stein, Une visite à la Bibliothèque Communale de Ferrare, in "Le Bibliographe Moderne", XI (1907), 4-5, p. 238.
P. O. Kristeller, Iter Italicum, London-Leiden, 1963, I, p. 59.
Sources
Hieronymus (S.), Tertius liber dialogi contra Pelagianos (epistola XIX), in Epistolae, P. I, Roma, Conrad Sweynheym e Arnold Pannartz, 1470, [IGI, 4736]. Eusebius Caesariensis, Historia ecclesiastica, Lione, per Benedictum Bounym calcographum. Sumptibus vero honesti viri Jacobi q. Francisci de Giuncta et sociorum Florentini. Anno domini MCCCCCXXVI, mensis Martij, die .x., pp. 29v, col. b-31v, col. b. Didymus Alexandrinus, De Spiritu Sancto, Colonia, Johannes Prael, 1531. Ignatius Antiochenus, Epistolae undecim. Item una beati Polycarpi Martyris Epistola, cum Argumento Iacobi Fabri Stapulensis in easdem, Venezia, Stephani Sabiensis, 1537. Ignatius Antiochenus, Epistolae, Venezia, Ad Signum Spei, 1546. Hilarius Pictaviensis, Contra Arianos, vel Auxentium Mediolanensem, in Opera, Parigi, apud Michaelem Sonnium, 1572, pp. 121-123. Hieronymus (S.), Vita Divi Hilarii, in Hilarius Pictaviensis, Opera, Parigi, apud Michaelem Sonnium, 1572. Hieronymus (S.), Commentaria in Bibliam, Venezia, Giovanni e Gregorio de' Gregori, 1497; 25 VIII 1498. [IGI, 4729]. G. Mazzuchelli, Gli scrittori d'Italia cioè notizie storiche, e critiche intorno alle vite, e agli scritti dei letterati italiani, presso Giambatista Bossini, Brescia, 1760, 2 voll. L. Ferrari, Onomasticon. Repertorio biobibliografico degli scrittori italiani dal 1501 al 1850, Milano, Ulrico Hoepli, 1947. Enciclopedia Cattolica, Città del Vaticano, Ente per l'Enciclopedia cattolica e per il libro cattolico, 1948-1954, 12 voll. Bibliotheca Sanctorum, Roma, Istituto Giovanni XXIII della Pontificia Università Lateranense; [poi] Roma, Città Nuova Editrice, 1961-. Ch. M. Briquet, Les filigranes. Dictionnaire historique des marques du papier, Leipzig, Verlag von Karl W. Hiersemann, 1923; ristampa 1984, Hildesheim-Zurich-New York, Georg Olms Verlag.
Project
Manoscritti Biblioteca Ariostea, Ferrara
Author of description
Mirna Bonazza
Ultima modifica = last modification
Mirna Bonazza
Type
Scheda di prima mano
Date of creation
24/09/2008
Last modification
27/01/2021
CNMS
CNMS\0000031479
Libraries Details
Biblioteca comunale Ariostea - Ferrara