Viale Castro Pretorio, 105
00185 ROMA
Telefono: +39 06/4989424 +39 06/49210425
Posta Elettronica Certificata (PEC): ic-cu@pec.cultura.gov.it
E-mail del servizio: ic-cu.mol@cultura.gov.it
Stai utilizzando un browser obsoleto. Per favore aggiorna il tuo browser per migliorare la tua esperienza.
Membranaceo, guardie cartacee; fascicoli legati; 874-892 data stimata Era cristiana, ; cc. II + 97 + I; paginazione moderna in numeri arabi, a inchiostro, posta nell'angolo superiore esterno di ciascuna pagina, corretta in alcuni punti
Identificatore
|
CNMD\0000313037
|
Dimensioni
|
mm 308 x 205 (f. 19/20)
|
Fascicolazione
|
17 (pp. 1-14; f. 13/14 senza riscontro), 29 (pp. 15-32; f. 15/16 senza riscontro), 38 (pp. 33-48), 48 (pp. 49-64), 58 (pp. 65-80), 68 (pp. 81-96), 78 (pp. 97-112), 82 (pp. 113-116), 92 (pp. 117-120), 104 (pp. 121-128), 119 (pp. 129-146; f. 129/130 senza riscontro), 128 (pp. 147-162), 138 (pp. 163-178), 148 (pp. 179-194). Inizio fascicoli lato pelo, con rispetto della regola di Gregory. |
Segnatura dei fascicoli
|
Segnatura di fascicolo in numeri romani alle pp. 16 (I), 32 (II), 64 (IIII), 80 (V), 96 (VI), 146 (XI), 162 (XII), 178 (XIII), 194 (XIIII).
|
Rigatura
|
A secco.
|
Specchio di scrittura
|
mm 25 [235] 48 × 17 [70 (21) 64] 33 (p. 19).
|
Righe
|
rr. 29/ll. 29 (p. 19).
|
Disposizione del testo
|
2 colonne.
|
Scrittura e mani
|
Scrittura: Beneventana
Descrizione: Di più mani.
|
Decorazione
|
Decorato
Iniziali: Presenza di iniziali semplici
Iniziali ornate: Presenza di iniziali ornate con segno alfabetico
Iniziali fitomorfe: Presenza di iniziali fifomorfe
Altri elementi:
Disegni: Presenza di disegni a pp. 177-192
|
Storia del manoscritto
|
Trascrizione/descrizione di elementi storici: A p. 1, nota di possesso degli inizi del secolo XVI: Iste liber est sacri monasterii Casinensis N° 655.
A f. Ir, nota di mano di Andrea Caravita (archivista di Montecassino, † 1875): Codex Seculi IX ineuntis, et proprie de anno 812, ut patet ex (...) col. 2a pag. 12, legitur epistula dedicatoria Alquini ad Karolum Magnum, et pag. 17 epistola Desiderii Abbatis (cum subscriptione) ad Petrum Damianum. Altra nota: Vide Catalogum Federici de quale huius Codicis, que (...) est initio seculi IX anno abbatis rationibus. Sullo stesso foglio, antica segnatura: Sub litteris DD, barrata e sostituita da Litterae MM, anch'essa barrata, ma ripetuta nel margine superiore del foglio.
Nomi legati alla descrizione esterna:
Caravita, Andrea < cassinese >
, lettore
|
Stato di conservazione e restauro
|
Stato di conservazione: Discreto:
Restauro: Ha subito interventi di restauro;
|
Lingua
|
Latino
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Testi astronomici.
|
Incipit/Explicit
|
inc. (primo testo): Ordo mensium XII. Januarii mensis dies XXXI. IIII Non. VIII Id. (p. 1)
expl. (ultimo testo): Pascha Domini V Kalendas Aprilis, Luna XX. (p. 11)
|
Osservazioni
|
Florilegium Casinense, I, 57-65.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: De fide Sanctae Trinitatis et de incarnatione Christi.
Titolo presente: Liber Alquini qui fuit magister Karoli Magni. Incipit liber ipsius de Trinitate. (p. 18)
Titolo aggiunto: Alquinus de Trinitate. (p. 1)
|
Osservazioni
|
Knibbs - Matter (a cura di), De fide, 5-147.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: Quaestiones de sancta trinitate.
|
Osservazioni
|
CPPM, II, 169. Knibbs - Matter (a cura di), De fide, 149-162.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: De ratione animae ad Eulaliam virginem.
|
Osservazioni
|
PL 101, 639-650.
|
Lingua
|
Latino
|
Titoli
|
Titolo presente: De aetes [sic] mundi. (p. 109)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (primo testo): Aetas prima. Adam cum esset centum triginta annorum genuit Seth. Set autem habens annos. (p. 109)
expl. (ultimo testo): Sunt autem totius summe ab origine mundi anni usque in praesentem annum IIIIDCCLVIIII. (p. 114)
|
Osservazioni
|
PL 29, 915-918; PL 94, 1173-1177; Florilegium Casinense, I, 65.
|
Lingua
|
Latino
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Testi astronomici.
|
Incipit/Explicit
|
inc. (primo testo): Prima dies saeculi creditur fuisse Dominica septima sabbati. (p. 114)
Note: Florilegium Casinense, I, 69. inc. (ultimo testo): Regulares ad feriam inveniendam ab initio mundi. (p. 130)
Note: Tavola numerica. Florilegium Casinense, I, 76. |
Osservazioni
|
Florilegium Casinense, I, 69-70 e 76.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
Beda : Venerabilis < santo ; pseudo- >
, Autore incerto
|
Titoli
|
Titolo identificato: Decennovenales circuli a n. 19 usque ad n. 28.
Titolo presente: Nonus decimus ciclus decennovenalis. (p. 131)
|
Osservazioni
|
Bibliotheca Casinensis I, 92-93. PL 90, 841-844.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
Beda : Venerabilis < santo ; pseudo- >
, Autore incerto
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Tavole di computo.
|
Incipit/Explicit
|
inc. (primo testo): Vicesimus octavus ciclus decennovenalis. (p. 140)
Note: Florilegium Casinense, 76. |
Osservazioni
|
Florilegium Casinense, 76-79.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
Beda : Venerabilis < santo ; pseudo- >
, Autore incerto
|
Titoli
|
Titolo identificato: De ratione calculi.
Titolo presente: De ratione calculi. (p. 144)
|
Osservazioni
|
PL 90, 677-680.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: Evangeliorum libri, I, 590-603.
|
Osservazioni
|
CSEL 24, 32.
|
Lingua
|
Latino
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Testi astronomici.
|
Incipit/Explicit
|
inc. (primo testo): De interlunio. Interlunium lunae est tempus illud. (p. 148)
Note: Isidorus, Etymologiarum libri, 3,55: Lindsay (a cura di), Etymologiarum, 1911. expl. (ultimo testo): simpliciter dupliciter tripliciter et (p. 165)
Note: Rabanus Maurus, De computo, 3: McCulloh – Stevens (a cura di), Martyrologium, 208, l. 14. |
Osservazioni
|
Lindsay (a cura di), Etymologiarum, 1911; McCulloh – Stevens (a cura di), Martyrologium, 207, l. 4-208, l. 14.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: De temporum ratione + De flexibus digitorum.
Titolo presente: De computu vel loquella digitorum. (p. 166)
|
Osservazioni
|
CPL 1384b. CCSL 123B, 269-271; CCSL 123C, 671-672.
|
Lingua
|
Latino
|
Titoli
|
Titolo elaborato: Versi.
|
Incipit/Explicit
|
inc. (primo testo): Versus de singulis mensibus. Primus romanas ordiris Janae kalendas. (p. 168)
Note: Schaller - Könsgen, Initia, 59. expl. (ultimo testo): aetatem lunae monstrat nobissimus ordo. (p. 171)
Note: Beda, Carmen de cyclo paschali: PL, 90, 860. |
Osservazioni
|
CPPM, II, 3180; Schaller - Könsgen, Initia, 59. PL, 90, 860.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: De ortu et obitu Patrum. Epitome.
Titolo presente: De ortu et obitu Patrum. (p. 172)
|
Osservazioni
|
CPPM II, 2656b; Florilegium Casinense, I, 93-96.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: De signis caeli.
|
Osservazioni
|
CPL 1384c; PL 90, 945-948.
|
Lingua
|
Latino
|
Titoli
|
Titolo presente: De quinque stellis quae dicuntur planetae nec non et errantiae eo quod proprium motum habeant. (p. 193)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Saturnus qui et Feton minor ceteris ab hominibus videtur propter nimiam. (p. 193)
expl. (testo): est candido colore et valde splendens CCCXLVIII diebus signiferum cursum suum complens. (p. 193)
|
Osservazioni
|
Florilegium Casinense, I, 96; Thorndike - Kirbe, A catalogue, 1384.
|
Lingua
|
Latino
|
Autore
|
|
Titoli
|
Titolo identificato: Naturalis Historia, 18.
Note: Schmitt (a cura di), Histoire. Titolo presente: Plinius secundus in libro XIIII cum de astrologia disputasset de his duabus stellis ita disserunt. (p. 194)
Titolo presente: Item eiusdem paulo ante in eodem libro. (p. 194)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (primo testo): Sunt inquid in signo cancri duae stellae parvae asalli appellatae. (p. 194)
expl. (ultimo testo): locis solis terraeque contraria congruunt. (p. 194)
|
Osservazioni
|
Le Bonniec (a cura di), Histoire, 174, cap. 353.
|
Lingua
|
Latino
|
Titoli
|
Titolo presente: De cursu solis et lunae per signa. (p. 194)
|
Incipit/Explicit
|
inc. (testo): Tante magnitudinis sunt signa singula ut non minus (p. 194)
expl. (testo) (mutilo): est quod sol in uno die complet tres partes punctum faciunt (p. 194)
|
Osservazioni
|
Florilegium Casinense, I, 96.
|
Non a stampa
|
Miniatura a Montecassino. Altomedioevo (Cd-rom), a cura di Giulia Orofino e altri, Cassino, Università degli Studi di Cassino e del Lazio Meridionale, 2005, s.i.p. Casin. 3 (scheda di A. Mazzon – L. Buono – G. Orofino).
https://bmb.unicas.it/index.html, sotto la sigla MCB 3.
|
A stampa
|
Bibliotheca Casinensis seu Codicum manuscriptorum qui in tabulario Casinensi asservantur series (...); 5, 1, [Montis Casini], Ex Typographia Casinensi, 1873, 85-96.
Inguanez, Mauro, Codicum Casinensium manuscriptorum catalogus; 3. 1.1. Codd. 1-100, Montis Casini, [s.n.], 1915, 6-8.
Loew, Elias Avery - Brown, Virginia, The Beneventan Script. A History of the South Italian Minuscule. Second Edition prepared and enlarged by Virginia Brown.; 2, 2, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura, 1980 (Studi eruditi, 33-34), II, 58-59.
Orofino, Giulia, I codici decorati dell'Archivio di Montecassino; 3, 1, Roma, Istituto poligrafico e Zecca dello Stato, 1994, 41-47 (scheda di G. Orofino).
I luoghi della memoria scritta: manoscritti, incunaboli, libri a stampa di biblioteche statali italiane., a cura di Cavallo, Guglielmo, Roma, Istituto poligrafico e Zecca dello Stato, Libreria dello Stato, 1994, 18-19 (scheda di G. Orofino).
Virgilio e il chiostro. Manoscritti di autori classici e civiltà monastica., a cura di Dell'Omo, Mariano, [s.l.], Rose, 1996, 133-134 (scheda di A. M. Adorisio).
I fiori e' frutti santi: S. Benedetto, la Regola, la santità nelle testimonianze dei manoscritti cassinesi., a cura di Dell'Omo, Mariano, Milano, Centro Tibaldi, 1998, 170-171 (scheda di P. Busonero).
|
Fonti
|
Bibliotheca Casinensis seu codicum manuscriptorum qui in tabulario Casinensi asservantur, 5 voll., Montecassino, Ex Typographia Casinensi, 1873-1894.
Florilegium Casinense, in Bibliotheca Casinensis seu codicum manuscriptorum qui in tabulario Casinensi asservantur, 5 voll., Montecassino, Ex Typographia Casinensi, 1873-1894.
Huemer, Iohannes (a cura di), Gai Vetti Aquilini Iuvenci Evangeliorum libri quattuor, Pragae – Vindobonae – Lipsiae, F. Tempsky – G. Freytag, 1891 (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, 24).
Migne, Jean-Paul (a cura di), Venerabilis Bedae (...) opera omnia (...), voll. 1, 5, Parisiis, apud J.-P. Migne editorem, 1862 (Patrologiae cursus completus. Series Latina, 90, 94).
Jean-Paul Migne (a cura di), B. Flacci Albini seu Alcuini (...) opera omnia (...), vol. 2, Parisiis, apud J.-P. Migne editorem, 1863 (Patrologiae cursus completus. Series Latina, 101).
Vallarsi, Domenico – Maffei, Scipione (a cura di), Sancti Eusebii Hieronymi (...) opera omnia (...), Parisiis, apud J.-P. Migne editorem, 1865 (Patrologiae cursus completus. Series Latina, 29).
Thorndike, Lynn – Kibre, Pearl, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in Latin, Cambridge, The Mediaeval Academy of America, 1963.
Le Bonniec, Henri (a cura di), Pline l'Ancien. Histoire naturelle. Livre XVIII, Paris, Les Belles Lettres, 1972.
Schaller, Dieter - Könsgen, Ewald, nitia carminum Latinorum saeculo undecimo antiquiorum : bibliographisches Repertorium für die lateinische Dichtung der Antike und des früheren Mittelalters, Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1977.
Jones, Charles Williams (a cura di), Beda Venerabilis. Opera didascalica, voll. 2-3, Turnhout, Brepols, 1977-1980 (Corpus Christianorum Series Latina, 123B-C).
McCulloh, John – Stevens, Wesley, M. (a cura di), Rabanus Maurus. Martyrologium. De computo, Turnhout, Brepols, 1979 (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis, 44).
Machielsen, Jan (a cura di), Clavis Patristica Pseudepigraphorum Medii Aevi, Turnhout, Brepols, 1990-2004 (Corpus Christianorum. Series Latina, IA-IIIA).
Dekkers, Eloi – Gaar, Emil (a cura di), Clavis Patrum Latinorum, Steenbrugge, Brepols, 1995 (terza edizione).
Knibbs, Eric – Matter, E. Ann (a cura di), Alcuini Eboracensis De fide Sanctae Trinitatis et de incarnatione Christi. Quaestiones de Sancta Trinitate, Turnhout, Brepols, 2012 (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis, 249).
|
Progetto
|
Memo. Memory of Montecassino
|
Autore della scheda
|
Nina Sietis
|
Ultima modifica
|
Federica Gargano
|
Tipologia
|
Recupero (scheda compilata da Nina Sietis. Recupero da catalogo: Altomedioevo (scheda di A. Mazzon – L. Buono – G. Orofino).
Il codice tramanda Alcuino e alcuni testi di contenuto astronomico, impreziositi da un ricco apparato ornamentale, fatto di iniziali decorate e disegni di costellazioni dalla qualità elevata. Vergato da una sola mano in minuscola beneventana tra gli anni 874-892, il manoscritto è stato variamente localizzato, ma l’attribuzione a Montecassino è la più accreditata)
|
Data di creazione
|
21/01/2023
|
Ultima modifica
|
18/09/2024
|
CNMS
|
CNMS\0000233326
|
Biblioteche | Dettaglio |
---|---|
Biblioteca statale del Monumento nazionale di Montecassino - Cassino
|
Viale Castro Pretorio, 105
00185 ROMA
Telefono: +39 06/4989424 +39 06/49210425
Posta Elettronica Certificata (PEC): ic-cu@pec.cultura.gov.it
E-mail del servizio: ic-cu.mol@cultura.gov.it
Via del Collegio Romano, 27
00186 Roma
Numero Verde: 800 99 11 99
URP: +39 06/6723 2101 - 2022 - 2970
Centralino MIC: +39 06/67231