Ricerca Manoscritti

https://omnes.dbseret.com/montecassino/iiif/2/IT-FR0084_0003_0024_pa_0018/full/136,/0/default.jpg
Cassino, Biblioteca statale del Monumento nazionale di Montecassino, Manoscritti , Cod. 3

Membranaceo, guardie cartacee; fascicoli legati; 874-892 data stimata Era cristiana, ; cc. II + 97 + I; paginazione moderna in numeri arabi, a inchiostro, posta nell'angolo superiore esterno di ciascuna pagina, corretta in alcuni punti

Identificatore
CNMD\0000313037
Dimensioni
mm 308 x 205 (f. 19/20)
Fascicolazione

17 (pp. 1-14; f. 13/14 senza riscontro), 29 (pp. 15-32; f. 15/16 senza riscontro), 38 (pp. 33-48), 48 (pp. 49-64), 58 (pp. 65-80), 68 (pp. 81-96), 78 (pp. 97-112), 82 (pp. 113-116), 92 (pp. 117-120), 104 (pp. 121-128), 119 (pp. 129-146; f. 129/130 senza riscontro), 128 (pp. 147-162), 138 (pp. 163-178), 148 (pp. 179-194).

Inizio fascicoli lato pelo, con rispetto della regola di Gregory.

Segnatura dei fascicoli
Segnatura di fascicolo in numeri romani alle pp. 16 (I), 32 (II), 64 (IIII), 80 (V), 96 (VI), 146 (XI), 162 (XII), 178 (XIII), 194 (XIIII).
Rigatura
A secco.
Specchio di scrittura
mm 25 [235] 48 × 17 [70 (21) 64] 33 (p. 19).
Righe
rr. 29/ll. 29 (p. 19).
Disposizione del testo
2 colonne.
Scrittura e mani
Scrittura: Beneventana
Descrizione: Di più mani.
Decorazione
Decorato
Iniziali: Presenza di iniziali semplici
Iniziali ornate: Presenza di iniziali ornate con segno alfabetico
Iniziali fitomorfe: Presenza di iniziali fifomorfe
Altri elementi:
Disegni: Presenza di disegni a pp. 177-192
Storia del manoscritto
Trascrizione/descrizione di elementi storici: A p. 1, nota di possesso degli inizi del secolo XVI: Iste liber est sacri monasterii Casinensis N° 655. A f. Ir, nota di mano di Andrea Caravita (archivista di Montecassino, † 1875): Codex Seculi IX ineuntis, et proprie de anno 812, ut patet ex (...) col. 2a pag. 12, legitur epistula dedicatoria Alquini ad Karolum Magnum, et pag. 17 epistola Desiderii Abbatis (cum subscriptione) ad Petrum Damianum. Altra nota: Vide Catalogum Federici de quale huius Codicis, que (...) est initio seculi IX anno abbatis rationibus. Sullo stesso foglio, antica segnatura: Sub litteris DD, barrata e sostituita da Litterae MM, anch'essa barrata, ma ripetuta nel margine superiore del foglio.

Nomi legati alla descrizione esterna:
Stato di conservazione e restauro
Stato di conservazione: Discreto:
Restauro: Ha subito interventi di restauro;
Contenuti
Lingua
Latino
Titoli
Titolo elaborato: Testi astronomici.
Incipit/Explicit
inc. (primo testo): Ordo mensium XII. Januarii mensis dies XXXI. IIII Non. VIII Id. (p. 1)
expl. (ultimo testo): Pascha Domini V Kalendas Aprilis, Luna XX. (p. 11)
Osservazioni
Florilegium Casinense, I, 57-65.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: De fide Sanctae Trinitatis et de incarnatione Christi.
Titolo presente: Liber Alquini qui fuit magister Karoli Magni. Incipit liber ipsius de Trinitate. (p. 18)
Titolo aggiunto: Alquinus de Trinitate. (p. 1)
Osservazioni
Knibbs - Matter (a cura di), De fide, 5-147.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: Quaestiones de sancta trinitate.
Osservazioni
CPPM, II, 169. Knibbs - Matter (a cura di), De fide, 149-162.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: De ratione animae ad Eulaliam virginem.
Osservazioni
PL 101, 639-650.
Lingua
Latino
Titoli
Titolo presente: De aetes [sic] mundi. (p. 109)
Incipit/Explicit
inc. (primo testo): Aetas prima. Adam cum esset centum triginta annorum genuit Seth. Set autem habens annos. (p. 109)
expl. (ultimo testo): Sunt autem totius summe ab origine mundi anni usque in praesentem annum IIIIDCCLVIIII. (p. 114)
Osservazioni
PL 29, 915-918; PL 94, 1173-1177; Florilegium Casinense, I, 65.
Lingua
Latino
Titoli
Titolo elaborato: Testi astronomici.
Incipit/Explicit
inc. (primo testo): Prima dies saeculi creditur fuisse Dominica septima sabbati. (p. 114)
Note: Florilegium Casinense, I, 69.

inc. (ultimo testo): Regulares ad feriam inveniendam ab initio mundi. (p. 130)
Note: Tavola numerica. Florilegium Casinense, I, 76.

Osservazioni
Florilegium Casinense, I, 69-70 e 76.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: Decennovenales circuli a n. 19 usque ad n. 28.
Titolo presente: Nonus decimus ciclus decennovenalis. (p. 131)
Osservazioni
Bibliotheca Casinensis I, 92-93. PL 90, 841-844.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo elaborato: Tavole di computo.
Incipit/Explicit
inc. (primo testo): Vicesimus octavus ciclus decennovenalis. (p. 140)
Note: Florilegium Casinense, 76.

Osservazioni
Florilegium Casinense, 76-79.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: De ratione calculi.
Titolo presente: De ratione calculi. (p. 144)
Osservazioni
PL 90, 677-680.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: Evangeliorum libri, I, 590-603.
Osservazioni
CSEL 24, 32.
Lingua
Latino
Titoli
Titolo elaborato: Testi astronomici.
Incipit/Explicit
inc. (primo testo): De interlunio. Interlunium lunae est tempus illud. (p. 148)
Note: Isidorus, Etymologiarum libri, 3,55: Lindsay (a cura di), Etymologiarum, 1911.

expl. (ultimo testo): simpliciter dupliciter tripliciter et (p. 165)
Note: Rabanus Maurus, De computo, 3: McCulloh – Stevens (a cura di), Martyrologium, 208, l. 14.

Osservazioni
Lindsay (a cura di), Etymologiarum, 1911; McCulloh – Stevens (a cura di), Martyrologium, 207, l. 4-208, l. 14.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: De temporum ratione + De flexibus digitorum.
Titolo presente: De computu vel loquella digitorum. (p. 166)
Osservazioni
CPL 1384b. CCSL 123B, 269-271; CCSL 123C, 671-672.
Lingua
Latino
Titoli
Titolo elaborato: Versi.
Incipit/Explicit
inc. (primo testo): Versus de singulis mensibus. Primus romanas ordiris Janae kalendas. (p. 168)
Note: Schaller - Könsgen, Initia, 59.

expl. (ultimo testo): aetatem lunae monstrat nobissimus ordo. (p. 171)
Note: Beda, Carmen de cyclo paschali: PL, 90, 860.

Osservazioni
CPPM, II, 3180; Schaller - Könsgen, Initia, 59. PL, 90, 860.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: De ortu et obitu Patrum. Epitome.
Titolo presente: De ortu et obitu Patrum. (p. 172)
Osservazioni
CPPM II, 2656b; Florilegium Casinense, I, 93-96.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: De signis caeli.
Osservazioni
CPL 1384c; PL 90, 945-948.
Lingua
Latino
Titoli
Titolo presente: De quinque stellis quae dicuntur planetae nec non et errantiae eo quod proprium motum habeant. (p. 193)
Incipit/Explicit
inc. (testo): Saturnus qui et Feton minor ceteris ab hominibus videtur propter nimiam. (p. 193)
expl. (testo): est candido colore et valde splendens CCCXLVIII diebus signiferum cursum suum complens. (p. 193)
Osservazioni
Florilegium Casinense, I, 96; Thorndike - Kirbe, A catalogue, 1384.
Lingua
Latino
Autore
Titoli
Titolo identificato: Naturalis Historia, 18.
Note: Schmitt (a cura di), Histoire.

Titolo presente: Plinius secundus in libro XIIII cum de astrologia disputasset de his duabus stellis ita disserunt. (p. 194)
Titolo presente: Item eiusdem paulo ante in eodem libro. (p. 194)
Incipit/Explicit
inc. (primo testo): Sunt inquid in signo cancri duae stellae parvae asalli appellatae. (p. 194)
expl. (ultimo testo): locis solis terraeque contraria congruunt. (p. 194)
Osservazioni
Le Bonniec (a cura di), Histoire, 174, cap. 353.
Lingua
Latino
Titoli
Titolo presente: De cursu solis et lunae per signa. (p. 194)
Incipit/Explicit
inc. (testo): Tante magnitudinis sunt signa singula ut non minus (p. 194)
expl. (testo) (mutilo): est quod sol in uno die complet tres partes punctum faciunt (p. 194)
Osservazioni
Florilegium Casinense, I, 96.
Non a stampa
Miniatura a Montecassino. Altomedioevo (Cd-rom), a cura di Giulia Orofino e altri, Cassino, Università degli Studi di Cassino e del Lazio Meridionale, 2005, s.i.p. Casin. 3 (scheda di A. Mazzon – L. Buono – G. Orofino).
https://bmb.unicas.it/index.html, sotto la sigla MCB 3.
A stampa
Bibliotheca Casinensis seu Codicum manuscriptorum qui in tabulario Casinensi asservantur series (...); 5, 1, [Montis Casini], Ex Typographia Casinensi, 1873, 85-96.
Inguanez, Mauro, Codicum Casinensium manuscriptorum catalogus; 3. 1.1. Codd. 1-100, Montis Casini, [s.n.], 1915, 6-8.
Loew, Elias Avery - Brown, Virginia, The Beneventan Script. A History of the South Italian Minuscule. Second Edition prepared and enlarged by Virginia Brown.; 2, 2, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura, 1980 (Studi eruditi, 33-34), II, 58-59.
Orofino, Giulia, I codici decorati dell'Archivio di Montecassino; 3, 1, Roma, Istituto poligrafico e Zecca dello Stato, 1994, 41-47 (scheda di G. Orofino).
I luoghi della memoria scritta: manoscritti, incunaboli, libri a stampa di biblioteche statali italiane., a cura di Cavallo, Guglielmo, Roma, Istituto poligrafico e Zecca dello Stato, Libreria dello Stato, 1994, 18-19 (scheda di G. Orofino).
Virgilio e il chiostro. Manoscritti di autori classici e civiltà monastica., a cura di Dell'Omo, Mariano, [s.l.], Rose, 1996, 133-134 (scheda di A. M. Adorisio).
I fiori e' frutti santi: S. Benedetto, la Regola, la santità nelle testimonianze dei manoscritti cassinesi., a cura di Dell'Omo, Mariano, Milano, Centro Tibaldi, 1998, 170-171 (scheda di P. Busonero).
Fonti
Bibliotheca Casinensis seu codicum manuscriptorum qui in tabulario Casinensi asservantur, 5 voll., Montecassino, Ex Typographia Casinensi, 1873-1894. Florilegium Casinense, in Bibliotheca Casinensis seu codicum manuscriptorum qui in tabulario Casinensi asservantur, 5 voll., Montecassino, Ex Typographia Casinensi, 1873-1894. Huemer, Iohannes (a cura di), Gai Vetti Aquilini Iuvenci Evangeliorum libri quattuor, Pragae – Vindobonae – Lipsiae, F. Tempsky – G. Freytag, 1891 (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, 24). Migne, Jean-Paul (a cura di), Venerabilis Bedae (...) opera omnia (...), voll. 1, 5, Parisiis, apud J.-P. Migne editorem, 1862 (Patrologiae cursus completus. Series Latina, 90, 94). Jean-Paul Migne (a cura di), B. Flacci Albini seu Alcuini (...) opera omnia (...), vol. 2, Parisiis, apud J.-P. Migne editorem, 1863 (Patrologiae cursus completus. Series Latina, 101). Vallarsi, Domenico – Maffei, Scipione (a cura di), Sancti Eusebii Hieronymi (...) opera omnia (...), Parisiis, apud J.-P. Migne editorem, 1865 (Patrologiae cursus completus. Series Latina, 29). Thorndike, Lynn – Kibre, Pearl, A catalogue of incipits of mediaeval scientific writings in Latin, Cambridge, The Mediaeval Academy of America, 1963. Le Bonniec, Henri (a cura di), Pline l'Ancien. Histoire naturelle. Livre XVIII, Paris, Les Belles Lettres, 1972. Schaller, Dieter - Könsgen, Ewald, nitia carminum Latinorum saeculo undecimo antiquiorum : bibliographisches Repertorium für die lateinische Dichtung der Antike und des früheren Mittelalters, Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1977. Jones, Charles Williams (a cura di), Beda Venerabilis. Opera didascalica, voll. 2-3, Turnhout, Brepols, 1977-1980 (Corpus Christianorum Series Latina, 123B-C). McCulloh, John – Stevens, Wesley, M. (a cura di), Rabanus Maurus. Martyrologium. De computo, Turnhout, Brepols, 1979 (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis, 44). Machielsen, Jan (a cura di), Clavis Patristica Pseudepigraphorum Medii Aevi, Turnhout, Brepols, 1990-2004 (Corpus Christianorum. Series Latina, IA-IIIA). Dekkers, Eloi – Gaar, Emil (a cura di), Clavis Patrum Latinorum, Steenbrugge, Brepols, 1995 (terza edizione). Knibbs, Eric – Matter, E. Ann (a cura di), Alcuini Eboracensis De fide Sanctae Trinitatis et de incarnatione Christi. Quaestiones de Sancta Trinitate, Turnhout, Brepols, 2012 (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis, 249).
Versione digitale
Progetto
Memo. Memory of Montecassino
Autore della scheda
Nina Sietis
Ultima modifica
Federica Gargano
Tipologia
Recupero (scheda compilata da Nina Sietis. Recupero da catalogo: Altomedioevo (scheda di A. Mazzon – L. Buono – G. Orofino). Il codice tramanda Alcuino e alcuni testi di contenuto astronomico, impreziositi da un ricco apparato ornamentale, fatto di iniziali decorate e disegni di costellazioni dalla qualità elevata. Vergato da una sola mano in minuscola beneventana tra gli anni 874-892, il manoscritto è stato variamente localizzato, ma l’attribuzione a Montecassino è la più accreditata)
Data di creazione
21/01/2023
Ultima modifica
18/09/2024
CNMS
CNMS\0000233326
Biblioteche Dettaglio
Biblioteca statale del Monumento nazionale di Montecassino - Cassino